یه‌كێك له پڕ ئێش و ئازارترین دیمه‌نه‌كانی توندوتیژی دژ به ژنان، خه‌ته‌نه‌كردنی كچان له ته‌مه‌نی مناڵی دایه. به پێی دوایین ئاماری ڕاگه‌یه‌ندراوی رێكخراوی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌گان، ئه‌م نه‌ریته دواكه‌وتوانه‌یه به‌ر بینی به زیاتر له ٢٠٠ میلیۆن ژن له جیهان گرتووه و له ده‌ست ئازاره‌كه‌یه‌وه ده‌ناڵێنن كه له ته‌مه‌نی مناڵییه‌وه گیرۆده‌یان كردوون. جێگای خۆیه‌تی له سه‌روبه‌ندی رۆژی جیهانی ژندا، به‌شه‌ریه‌تی پێشكه‌وتوخواز، ده‌نگی ناڕه‌زایه‌تی خۆی دژ به‌م جینایه‌ته به‌رز كاته‌وه.سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌یكه كه “ناوه‌ندی جه‌معیه‌تی ڕێكخراوی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان” خوازیاری ته‌عه‌هودی جیددی ده‌وڵه‌ته‌كان بووه بۆ سه‌رمایه‌گوزاری و به‌ڕێوه‌بردنی گه‌لێك به‌رنامه بۆ به‌رگرتن له كه‌مئه‌ندام كردنی جه‌سته‌ی جنسی كچان، به‌ڵام كۆماری ئیسلامی نه‌ته‌نیا گوێ ناداته به‌كرده‌وه ده‌رهێنانی بڕیار و رێنوێنیه‌كان، به‌ڵكو ته‌نانه‌ت ڕاگه‌یه‌نه‌ره‌كانی سه‌ربه حكوموتیش له‌م باره‌وه بێده‌نگیان هه‌ڵبژاردوه. ئه‌وان له رۆژێكی ئاوادا ته‌نانه‌ت به‌كورتی و سه‌رزاره‌كیش بووه، ئاماژه‌یه‌كیان به ناولێنانی ئه‌م رۆژه وه‌ك رۆژی خه‌بات له دژی كه‌م ئه‌ندام كردنی جه‌سته‌ی كچان و ئامانجه‌كانی نه‌كرد و ئاكامه زیانباره‌كانی ئه‌م سوننه‌ته دواكه‌وتوانه‌یان له‌سه‌ر جه‌سته و ڕه‌وانی كچان باس نه‌كرد. بێجگه له‌مه هێندێك ڕاپۆرت له گۆشه و كه‌ناری ئێرانه‌وه باس له‌وه ده‌كه‌ن كه به‌رپرسانی حكومه‌تی هه‌روا به‌ر به هه‌ڵسوڕانی وشیاری ده‌رانه و ئاموزشی گوروپی داوته‌ڵه‌ب و خۆبه‌خش و به‌شه‌ر دۆست كه خۆیان راسته‌وخۆ هه‌ستاون به جێبه‌جێ كردنی ئه‌ركێكی ویژدانی، ده‌گرن و كۆسپ ده‌خه‌نه سه‌ر ڕێی هه‌وڵی ئینسان دۆستانه‌یان. بۆنمونه گوروپێك له كچانی خوێنده‌واری كوردستان به ڕاگه‌یاندنی ئاماده‌یی بۆ یارمه‌تی گه‌یاندن و مه‌ده‌دكاری، ماوه‌یه‌كی زۆر چاوه‌ڕێی ئیجازه نامه‌بوون، له به‌رانبه‌ردا له گه‌ڵ وڵامی پڕله تانه و ته‌شه‌ر و سوكایه‌تی مه‌ئمورانی حكومه‌تیدا به‌ره‌و روو بوونه‌وه.
ئه‌م سوننه‌ته نامرۆڤانه‌یه له ناوچه‌كانی رۆژئاوای ئێران وه‌ك: خوزستان، لوڕستان و كوردستان و ئوستانه جنوبیه‌كاندا باوه. له هێندێك له بنه‌ماڵه ده‌مارگرژه مه‌زهه‌بیه‌كاندا، “خه‌ته‌نه‌ی كچان” وه‌ك فه‌ڕزێكی ئایینی چاولێده‌كرێ و به‌م هۆیه‌ش كچانی ته‌مه‌ن 4 بۆ 6 ساڵان ده‌نێنه به‌رده‌ستی ژنانی ناشاره‌زا و به ئامرازی غه‌یره بێهداشتیه‌وه تا ئه‌ندامی هه‌ستیاری ده‌زگای ته‌ناسولیان لێبكه‌نه‌وه و به خه‌یاڵی خۆیان كچه‌كه‌یان له وه‌سوه‌سه‌ی شه‌یتانی و چێژ وه‌رگرتن به‌دور بگرن تا گۆیا دوای هاوسه‌رگیری وه‌فادار بمێنێته‌وه. له ئێران ئامارێكی ورد سه‌باره‌ت به كه‌مئه‌ندام كردنی ژنان له‌به‌رده‌ستدا نییه، به‌ڵام ژماره‌یان له ناوچه دووركه‌وتوو و سه‌رسنووریه‌كاندا جێی نیگه‌رانیه. هه‌روه‌ها له ئاستی دنیاشدا، ئاماره‌كان هیوابه‌خش نین. به پێی ڕاپۆرتی ناوه‌ندی جه‌معیه‌تی ڕێكخراوی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان، هه‌رچه‌ند رێژه‌كه‌ی له ساڵی 1998 وه تا ئێستا تا هاتوه روو له دابه‌زین بووه، به‌ڵام هێشتا نزیكه‌ی 200 ملیۆن ژن له ٣٠ وڵاتی موسلمان نشینی دنیادا خه‌ته‌نه كراون. به‌پێی ئه‌م گوزارشه، هه‌موو سالێك 3 ملیۆن كچی تریش له‌به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌ی ئه‌م مه‌ترسیه‌دان.
بڕینی ئاله‌تی جنسی ژنان هه‌رچه‌ند له ئاستی كه‌مدا له نێو مه‌زهه‌به‌كانی دیكه‌شدا له وڵاتانی ئافریقایی وه‌ك مه‌سیحی و یه‌هودی به‌رچاو ده‌كه‌وێ، به‌ڵام ئه‌مڕۆكه زیاتر له‌نێو موسلماناندا باوه. له‌م نێوانه‌دا، ژنانی میسری زیاتر له ژنانی وڵاتانی تر روو به رووی ئه‌م حاڵه‌ته ده‌بنه‌وه.
كه‌مئه‌ندام كردن، ئاسه‌واری مه‌ترسیدار و ناخۆشی درێژماوه و به‌رده‌وامی له‌سه‌ر ژنان هه‌یه. توانایی جنسی كه‌م ده‌كاته‌وه و ده‌رد و ئازاری عه‌سه‌بی، گرفتی ده‌رونی، دڵه‌ڕاوكێ و تێكچونی ده‌زگار ته‌ناسولی و میزه‌ڕۆ و ئاسیب گه‌یاندن به باقی ئۆرگانه‌كانی تری جه‌سته‌ی لێ ده‌كه‌وێته‌وه. لێره‌دا پێویسته روو له‌و بنه‌ماڵانه‌ی كه ئه‌م ئازاره تووشی مناڵه‌كانیان ده‌كه‌ن، بكه‌ین و بڵێین له باری له‌به‌رچاو گرتنی بێهداشت و ته‌ندروستی و داهاتووی منداڵه‌كانیانه‌وه، عه‌قڵ و مه‌نتیق وا حوكم ده‌كات خۆ له داب و نه‌ریت و سوونه‌تی زیانباری پشت به‌ستو به مه‌زهه‌ب و دواكه‌وتویی فه‌رهه‌نگی و كۆمه‌ڵایه‌تی به‌دوور بگرن و له‌سه‌ر بنه‌مای ڕێزگرتن له مافی منداڵان و مافی ئینسان و دوور كه‌وتنه‌وه له پێشێل كردنی مافه‌كانی ژن و به پشت به‌ستن به پێشكه‌وتوویی و شارستانیه‌ت به چاوی رێز و شعوره‌وه بڕواننه مه‌سه‌له‌كه و شعور و هه‌ستی بیولۆژیكی كامڵ بوونی ژنان و به‌هۆی بیروبۆچون و سوونه‌تی دواكه‌وتوو رۆحی ئینسانیان ئازار نه‌ده‌ن و نه‌یان ڕوخێنن.
به‌خۆشیه‌وه ئه‌مرۆ زۆربه‌ی هه‌ره‌زۆری جه‌ماوه‌ری خه‌ڵكی ئێران به‌هۆی كرده‌وه‌كانی كۆماری ئیسلامی و ناسینی قوڵتری فه‌رمان و ئه‌حكامه دینیه‌كان ته‌سلیمی ئیدئۆلۆژی حكومه‌تی نه‌بوون و به‌سه‌ر قه‌ید و به‌نده مه‌زهه‌بیه‌كاندا بازیان داوه و ناچنه ژێرباری ئازاردانی كچه‌كانیانه‌وه. جێی خۆیه‌تی كه ئه‌م سوننه‌ت كۆنه فڕێ بدرێته زبڵدانی مێژوو، تا چوارچێوه‌ی ژیان و حه‌یاتی ئینسانیی خۆمان له گه‌مارۆی داب و نه‌ریتی دواكه‌وتوو و ئه‌و گومان و خه‌یاڵاته‌ی به‌ربه حه‌ره‌كه‌تی پێشڕه‌وی ئینسان به‌ره‌و دنیایه‌كی باشتر و پێشكه‌وتووتر ده‌گرن، ڕزگار بكه‌ین. چوون به‌ره‌و پیری بۆچونی پێشكه‌وتن خوازانه‌یه كه زامنی ڕزگار كردنی كۆمه‌ڵگای به‌شه‌ریه له گشت سته‌م و نابه‌رابه‌ریه‌ك؛ پادژه‌هرێكی شه‌فابه‌خشه بۆ پاك كردنه‌وه‌ی زه‌ین و ده‌رونی ئینسان له ژه‌هری سوونه‌تی كۆنه‌په‌ره‌ستانه و دواكه‌وتووانه؛