شاری دۆما، ئاخرین بەشی ژێر کۆنترۆڵی ئیسلامگەرایانی ناسراو بە جەیش الئیسلام و سپای ئازادی سوریە لە غوتەی رۆژهەڵات، رۆژی شەممەی ڕابردو بوو بە ئامانجی هێرشێکی ئاسمانی و زەمینی ئەڕتەشی بەشار ئەسەد بە پشتیوانی فرۆکە جەنگیەكانی روسیە. گوروپی یارمەتی گەیاندنی ناسراو بە “کڵاو سپیەکان” دەڵێن سەر لە ئێواره‌ی شه‌ممه هێلیکوپتێڕێکی ئەڕتەشی سوریە بۆمبێکی بەرمیلی بەسەر ناوچە مەسکونیەكانی شاری دۆمادا بەرداوەتەوە کە مادەی شیمیایی تێدا بووە. دەوڵەتی سوریە و هەردو هاوپەیمانە سەرەکیەکەی، روسیە و ئێران کەڵک وەرگرتن لە چەکی شیمایی ڕەد دەکەنەوە بەڵام ئەو فیلمانەی بڵاو کراونەتەوە، باس لە کەسانێکی غەیرە نیزامی دەکەن کە کەوتونەتە بەر ئەو بۆمبارانە شیمیاییە.
جیا لە هەر سیناریۆیەک کە لەپشت ئەم کوشتارەی خەڵکی بێدیفاع بە وەسیلەی گازی شیمیاییەوە بوونی هەبێت، ڕاستیەکەی ئەوەیە کە ئەم رووداوە، خۆی بۆتە بەهانەیەکە بۆ نوێ بوونەوەی قەیرانی سوریە و بیانویەک بۆ قودەرەت نمایی دەوڵەتی ئەمریکا. تا ئێرە قەیرانی سوریە و بە تایبەت بە مانەوەی بەشار ئەسەد لە دەسەڵات دا، وا دیارە کە تای تەراوزو بە قازانجی دەوڵەتی روسیە قورس تر بووە. گومانی ئەوەی کە بەشار ئەسەد بەبێ دخاڵەتی دەوڵەتی روسیە و تەنیا بە پشتیوانی کۆماری ئیسلامی دەیتوانی لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، ساویلکانەیە. دەوڵەتی روسیە دوای ئەوەی کە نەیتوانی لە قەیرانی لیبی و عێڕاق و یەمەندا جێگا پێیەک بۆخۆی بکاتەوە، قەیرانی سوریەی کردە مه‌یدانێك بۆ قەرەبوو کردنەوەی کەمکوڕیەکانی ڕابردوی و ئەم ڕاستیەش بوو کە قەیرانی سوریەی ئالۆزتر کرد و روسیە لە ڕێگای دەخاڵەت لە قەیرانی سوریەدا چالاکانە تر هاتۆتە نێو معادلاتی قودرەت و دەسەڵات لە سەرجەم ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا.
بەڵام بەکارهاتنی چەکی کیمیایی لە شەڕەکانی دۆمادا، کە تێیدا قامکی تاوان بۆلای دەوڵەتی بەشار ئەسەد ڕادێراوە، بۆ دەوڵەتی ئەمریکادەرفەتێکی فەراهەم کردوە تا مەوقعیەتی خۆی لە بەرانبەر روسیەدا لە باری هاوسەنگی هێزەوە باشتر بکات. یەکەم کاردانەوەکان بە بەکار هاتنی چەکی شیمیایی لە ناوچەی دۆمای سوریە، لە لایەن ئەمریکا و دەوڵەتانی ئوروپایی هاوپەیمانی ئەمریکاوە مه‌حكووم کردن بوو. بەڵام زۆر زوو ئەم کاردانەوانە لە مەحکوم کردن واوەتر چوون و بوون بە شەڕە قسەی توندی نێوان لایەنە دەرگیرەکان لە قەیرانی سوریەدا. وتەبێژی دەوڵەتی ئەمریکا ڕایەگەیاند:” دۆناڵد ترامپ بەرنامەی سەفەرەکەی بۆ دوو وڵاتی ئەمریکای لاتین هەڵوەشاندۆتەوە تا چاودێری بەسەر وڵامی ئەمریکا بە رووداوی ئەم دواییەی سوریەدا بکات.” سەرۆک کۆماری ئەمریکا دوای چاوپێکەوتنی لەگەڵ کاربەدەستانی نیزامی وڵاتەکەی ڕایگەیاند تا چەند كاتژمێری داهاتوو سەبارەت بە هێرش کردنە سەر سوریە، بڕیار ئەدات. ترامپ پێی لەوەش درێژتر کرد و وتی:” لە کۆتاییدا دەزانین کە ئەم هێرشە کاری ئێران، روسیە، ڕژیمی بەشار ئەسەد و یان هەرسێکیان بووە.” وتەبێژی دەوڵەتی ئەمریکاش لە کۆنفڕانسێکی خەبەریدا وتی:” هەر ئەو جۆرەی کە سەرۆک کۆماریش جەختی کردەوە، ئێران و روسیەش لەم هێرشەدا بەرپرسیارن، لەبەر ئەوەی بەبێ یارمەتی ئەوان، ئەنجامدانی ئەم هێرشە ئیمکانی نەبوو.”
جێگری وەزیری دەرەوەی روسیەش لە کاردانەوە بەم قسانە وتی:” روسیە نیگەرانی قسەکانی کاربەدەستانی ئەمریکاییە سەبارەت بە ئیمکانی ئەنجامدانی هێرشی نیزامی لە سوریە” و لە درێژەدا وتی:” هیوادارین بارودۆخی سوریە نەگاتە جێگایەک کە بەرەو رووی یه‌كتر بوونەوەی نیزامی نێوان روسیە و ئەمریکای لێبکەوێتەوە.” هاوکات خەبەر دێت کە روسیەش هێزەکانی لە مەدیتەرانە و دەریای ڕەش و تەنانەت لە سنورەکانی ئۆکڕاین و کریمەدا خستۆتە حاڵەتی ئامادە باشیەوە. هەروەها کۆمەڵێک نیشانە لە ئارادان کە دەوڵەتی ئەمریکا دەیەوێ پێی فەڕانسە و ئینگلستان و تەنانەت ئاڵمانیش بکێشێتە نێو قەیرانی سوریەوە. هەواڵنێریەکان بڵاویان کردوە کە لە پێوەندیە تەلەفونیەکانی نێوان سەرۆکی وڵاتانی ئەمریکا و فەرانسەدا باس لە کاردانەوەی هاوبەش لەم بارەیەوە کراوە. نوێنەری فەرانسە لە کۆبوونەوەی مەجمەعی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکان وتویەتی:” گۆمانی تێدا نییە کە دەوڵەتی سوریە و هاوپەیمانەکانی واتە ئێران و روسیە لە پشت هێرشە شیمیاییەکەوەن.” پێشتریش جێگیر کرانی هێزەکانی فەرانسە لە منبج لە هاوئاهەنگی لەگەڵ ئەمریکادا بەڕێوەچوو بوو. ئێستا بارودۆخەکە بە چەشنێک قەیراناوی بۆتەوە کە لە هێندێک لە ڕاگەیەنەرە رۆژئاواییەکاندا باس لە شەڕێکی جیهانی چکۆلە له سوورییه دەکرێت.
لە حاڵێکدا کە وا چاوەڕوان دەکرا دوای دەرکردنی داعش و دوای تەوافوقاتی روسیە و ئەمریکا لەسەر دابەش کردنی سوریە بۆ ناوچەی نفوز لە رۆژهەڵات و رۆژئاوای روباری فورات و سازشێکی سیاسی کە لەسەر مانەوەی بەشار ئەسەد لە دەسەڵاتدا بەڕێوەچووە، شەڕی سوریە هێور بێتەوە و ئاتەش بەسێکی بەردەوام لەم ناوچەیەدا شکڵ بگرێت، بەڵام دەبیندرێت کە زل هێزەکان و لە سەرویانەوە ئەمریکا و روسیە هێشتا پێویستیان بە دەورەیەکی تر لە بەرەو روو بوونەوە لە سوریە هەیە، تا هاوسەنگی جێی ڕەزامەندی خۆیان لە سوریە و لە ئاستی سەرجەم ناوچەکەدا دەستەبەر بکەن.
وا پێ ده‌چێت نیو ملیۆن کوژراو، چەند ملیۆن بریندار و ١١ ملیۆن ئاوارە، وێران بوونی شار و دێهاتەکان و لەنێوچوونی هەموو ئەو شتانەی کە بۆنێکیان لە مەدەنیەت پێوە بووە، بەس نەبووە تا زل هێزەکان و گوێلەمستە ناوچەییەکانیان لە ناوچەکەدا بە هاوسەنگی جێی سەرنجی خۆیان بگەن و هێشتا له بری کوشتار و ئاوارە بوون و ماڵوێرانی خەڵکی ئەم سەرزەمینە کە بۆتە مەیدانی حیساب لەیەک دەرکردنی نێونەتەوەیی زل هێزەکان ئەم شەڕ و قەیرانە دەبێ دەرێژەی هەبێت. تەنیا ناوچەیەک لە سوریە کە بە هیممەتی خەڵک و هێزە چەکدارەکانیان لە بزوتنەوەی ناسراو بە رۆژئاوادا، ببوە پەناگایەکی ئەمن بۆ ئەو بەشە لە خەڵکی سوریە، لە ئاکامی معامەلەیەکی دزێودا کە لە پشتی پردەوە بەڕێوەچوو، بەشێکی، واتە ( عەفرین)، وەک دەستمایەی پێکهاتن درایە دەست دەوڵەتی دژی خەڵکی حاکم لە تورکیە تا بەڵکو نەهێڵن رۆچنەیەکی هیوا بە ڕزگار بوون لە دڵی خەڵکی بەڵا لێدراوی ئەم وڵاتەدا بەدی بکرێت.