حه‌فته‌ی ڕابردوو مانۆڕی نیزامیی هاوبه‌شی پاكستان، توركییه و ئازه‌ربایجان كه تێیدا به شێوه‌یه‌كی مانادار كۆماری ئیسلامی خرابووه لاوه، به‌ڕێوه‌چوو. پاشان كۆماری ئیسلامی به شێوه‌یه‌كی هانده‌رانه نومایشێكی ڕه‌زمیی به‌رینی له سنووره‌كانی ده‌وڵه‌تی ئازه‌ربایجان ئه‌نجامدا و جارێكیش دووباره‌ی كرده‌وه. هاوكات میدیاكانی سه‌ربه كۆماری ئیسلامی ته‌بلیغاتێكی به‌رینیان دژبه ده‌وڵه‌تی ئازه‌ربایجان و هاوكارییه‌كانی ئه‌م ده‌وڵه‌ته له‌گه‌ڵ ئیسرائیل وه‌ڕێخست. كار به جێگایه‌ك گه‌یشت كه خامنه‌یی خۆی هاته ناو ماجه‌راوه و به زمانی هه‌ڕه‌شه‌وه هۆشداری به ده‌وڵه‌تی ئازه‌ربایجان دا.
ئه‌وه‌یكه له‌م ڕۆژانه‌دا له سنووره‌كانی ئازه‌ربایجان و ئێران و ئه‌رمه‌نستان له ئارا دایه پێویسته له چوارچێوه‌ی باروودۆخی گشتیی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا هه‌ڵسه‌نگێندرێ. ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست تووشی پشێوییه‌كی سیاسیی نوێ بووه و گشت وڵاته گه‌وره و چكۆله‌كانی ناوچه‌كه به جۆرێك خه‌ریكی جمووجۆڵی به‌رینتری دیپلۆماتیك، بوار خۆش كردن بۆ به‌ستنی په‌یمان و گرێبه‌ستی تیجاری و ئابووریی نوێ و خه‌ریكی به‌ڕێوه‌بردنی مانۆڕی نیزامین كه نیشانه و سیگناڵێكه بۆ پێكهاتن و پته‌وكردنی بلۆك به‌ندیی سیاسیی ناوچه‌یی و جیهانی.
ده‌وڵه‌ته‌كانی ئیسرائیل، توركییه، قه‌ته‌ر، عه‌ره‌بستان، پاكستان، ئێران و ئازه‌ربایجان هه‌ڵسووڕاوانه ده‌رگیری ئه‌و چالاكییانه‌ن كه گۆشه‌گیریی سیاسی و نیزامیی كۆماری ئیسلامیی ئێرانی زیاتر ئاشكرا كردووه. كۆماری ئیسلامی هیچ وڵاتێكی هاوپه‌یمانی پایه‌داری جیددیی نییه و زیاتر له ڕابردوو ناچار بووه ده‌ست بداته كاردانه‌وه‌ی عه‌سه‌بی و عه‌جوولانه و ڕوو بكاته ڕه‌وته تیرۆریسته شیعه‌كانی ناوچه‌كه.
گۆڕانكاریی ژێئۆپۆلێتیكی ناوچه‌كه كه تا ڕاده‌یه‌ك سه‌رچاوه‌گرتوو له چوونه‌ده‌ره‌وه و كه‌م‌نه‌خش‌بوونی ئه‌مریكایه، به‌ده‌سه‌ڵات گه‌یشتنی تاڵه‌بان، سه‌ركه‌وتنی حكوومه‌تی ئازه‌ربایجان به چه‌كی ئیسرائیل و حزووری جه‌هادییه‌كانی سه‌ربه توركییه و چالاكی ئه‌رته‌شی توركییه له شه‌ڕی قه‌ره‌باغ، و پڕڕه‌نگ بوونی ڕۆڵی ڕووسیه و چین و لاوازبوونی به‌رده‌وامی ئێران، باروودۆخێكی تازه‌ن كه له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و له ئاستی ناوچه‌كه‌دا پێكهاتووه. مانۆڕه نیزامییه‌كانی نێوان ئه‌و بلۆكه سیاسییانه‌ی كه به‌رژه‌وه‌ندی هاوبه‌شیان هه‌یه، ته‌نیا ئاماده‌كاری و به‌ڕۆژ كردنه‌وه‌ی توانای نیزامی و پێرسۆنێلیی ئه‌رته‌شه‌كانی ناوچه‌كه نییه، به‌ڵكوو به ئامانجی خستنه به‌رچاوی هێزی نیزامی، نیشاندانی زاڵبوونی نیزامی و كه‌ره‌سته‌ی مۆدێرنی تێكنۆلۆژیی شه‌ڕ و ناردنی په‌یام بۆ نه‌یارانی ناوخۆیی و ده‌ره‌كی، ئه‌نجام ده‌درێت.
مانۆره نیزامی و ڕه‌زمایشه‌كان له هه‌مانحاڵدا نیشان دانی توانای ماشێنی سه‌ركوتی حكوومه‌ته گه‌نده‌ڵ و دیكتاتۆره‌كانه به خه‌ڵكی وڵاتانی خۆیان. ئه‌م ڕه‌زمایش و ئاماده‌كارییانه ته‌نیا ڕوو به دوژمنی ده‌ره‌كی ئه‌نجام نادرێن و له‌وه گرینگتر به‌ئامانجی نیشان دانی توانای سه‌ركوت به خه‌ڵكی ناوخۆ و سه‌قامگیر كردنی ئۆتۆریته‌ی حاكمانی دیكتاتۆر و سه‌ركوتی ئاخێزه جه‌ماوه‌رییه‌كان به‌ڕێوه‌ده‌چن.
ده‌سه‌ڵاته ئابووری و نیزامییه‌كانی جیهان كه به‌رهه‌مهێنه‌ری سه‌ره‌كی چه‌كی شه‌ڕن، براوه‌ی كێبه‌ركێی نیزامیی و ته‌رخان كردنی هه‌رچی زیاتری بوودجه‌ی وڵاته‌كان بۆ كڕینی كه‌ره‌سته و تێكنۆلۆژیی شه‌ڕن و چه‌ند نموونه‌یه‌كی گرێبه‌سته ملیاردییه‌كانی وڵاتانی خاوه‌ن نه‌وتی عه‌ره‌ب له‌گه‌ڵ ئه‌مریكا، كڕینی چه‌كی پێشكه‌وتووی ڕووسیه له لایه‌ن توركییه و كڕینی ٦٩ له‌سه‌دیی كه‌ره‌سته‌ی نیزامیی ئازه‌ربایجان له ئیسرائیله.
وڵاتانی چكۆله و لاوازی ناوچه‌كه، ئه‌و ده‌سه‌ڵاتانه‌ی كه مانه‌وه‌ی خۆیان به‌خاتری بوونی ره‌قیبان و دوژمنانی سیاسی له مه‌ترسیدا ده‌بینن، پتر له ڕابردوو سه‌روه‌تی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان ده‌كه‌نه خه‌رجی كڕینی چه‌كی مۆدرێن و چاره‌نووس ساز. ده‌سه‌ڵاته نیزامییه‌كانیش نه‌ته‌نیا كه‌ره‌سته‌ی نیزامیی خۆیان به قیمه‌تێكی گران له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌فرۆشن به‌ڵكوو نه‌وت و گاز و باقیی سه‌رچاوه سرووشتییه‌كانی ئه‌م وڵاتانه‌ش به قیمه‌تێكی یه‌كجار هه‌رزان له به‌رامبه‌ردا وه‌رده‌گرن.
ئه‌م مانۆڕه به‌رده‌وامانه كه هه‌زینه ملیاردییه‌كانیان زیاتر له داهاتی نه‌وته‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێت، گه‌نده‌ڵی زیاتری ده‌سه‌ڵاتداران و ده‌زگا نیزامی و ئه‌منییه‌كان و په‌ره‌سه‌ندنی شه‌ڕ و توندوتیژیی لێده‌كه‌وێته‌وه و خه‌ساری قه‌ره‌بوونه‌كراوه له ژینگه‌ی ناوچه‌كه ده‌دات.
ئیسرائیل، توركییه و پاكستان براوه‌ی گۆڕانكاریی سیاسی و ژێئۆپۆلێتیك و ئێران و ئه‌رمه‌نستان دۆڕاوی ئه‌م گۆڕانكارییه‌ن و به‌تایبه‌ت خه‌ڵكی ناوچه‌كه زیاتر له ڕابردوو هه‌ڕه‌شه‌یان له‌سه‌ره.
حكوومه‌تی ئیسلامی ئێران یه‌كێك له گۆشه‌گیرترین وڵاتانی ناوچه‌كه‌یه. هێزه نیزامی و ئه‌منییه‌كانی ئێران كه له به‌رامبه‌ر خه‌ڵكی بێدیفاعدا له هیچ جه‌نایه‌ت و ملهوڕییه‌ك ده‌ریغ ناكه‌ن و بۆ بۆمباران و مووشه‌كبارانی خه‌ڵكی كوردستان له هه‌موو ده‌رفه‌تێك كه‌ڵك وه‌رده‌گرن، له ئێستادا بێجگه‌له خۆهه‌ڵكێشان و هه‌ڕه‌شه‌ی پووچ، هیچ كارێكیتریان له‌ده‌ست نایه.
حكوومه‌تی ئیسلامی كه درووشمی له‌ناوبردنی ئیسرائیل و دوژمنایه‌تی له‌گه‌ڵ ڕۆژئاوا و ئه‌مریكای كردووه‌ته پێناسه‌ی سیاسیی خۆی، له‌ئێستادا ناچاره شایه‌دی چالاكی و حزووری سیاسی، ئابووری و زانیاریی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل له ده‌ورووبه‌ر و له په‌نا سنووره‌كانی خۆی بێت و كه‌ره‌سته و دامه‌زراوه ستراتێژیكه نیزامییه‌كانی خۆی له مه‌ترسیی هێرشی نیزامی و خراپكارانه‌دا ببینێت و بێجگه‌له هه‌ڕه‌شه‌ی بێبنه‌ما و خۆهه‌ڵكێشان توانای كارێكیتری نه‌بێت.
جه‌ماوه‌ری كرێكار و زه‌حمه‌تكێش، خه‌ڵكی شه‌ریف و ڕه‌نجدیتووی كوردستان، جه‌ماوه‌ری وه‌گیان هاتوو له سته‌م و سه‌ركوت و هه‌ڵاواردن، هیچ قازانجێكیان له به‌هێز بوون و پڕچه‌كتربوونی حكوومه‌ته دیكتاتۆر و گه‌نده‌ڵه‌كاندا نییه و ئه‌م توانای نیزامی و ڕه‌زمایشیانه سبه‌ینێ له‌دژی ئه‌وان به‌كار ده‌بردرێت.
بازرگانای مه‌رگ، كه هه‌رچی زیاتر چه‌ك هه‌نارده‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌كه‌ن، ده‌سه‌ڵاته گه‌نده‌ڵ و دیكتاتۆره‌كان كه زیاتر له ڕابردوو پشتیان به هێزی نیزامی و ئه‌منی به‌ستووه، له خه‌ڵكی ناوچه‌كه زیاتر له ئه‌رته‌شه‌كانی دوژمنیان ده‌ترسێن و نیگه‌رانن. ئه‌م مانۆڕانه و ئه‌م باروودۆخه نه شه‌ڕ و نه ئاشتییه، هه‌ڕه‌شه دژبه ده‌سه‌ڵاته‌كان نییه به‌ڵكوو ئامانجی سه‌ره‌كیی، ترساندنی خه‌ڵكی وه‌گیان هاتوو له سته‌م و سه‌ركوته.
كه‌شوهه‌وای شه‌ڕ و میلیتاریستی به‌كرده‌وه له پێناو بێده‌نگ كردن و ترساندنی جه‌ماوه‌ری ناڕازی دایه و پێویسته خوازیاری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی گشت مانۆڕه‌كان و نیزامی كردنی سنووره‌كان، ڕێگری له هاتووچۆی هێزه نیزامییه‌كان، ڕێگری و قه‌ده‌غه كردنی له‌ناوبردنی شوێنی ژیان و كاری خه‌ڵك بین.