له سه‌روبه‌ندی ساڵڕۆژی بوومه‌له‌رزه خوێناوییه‌كه‌ی ئۆستانی كرماشاندا، بۆ جارێكی دیكه كاره‌ساتی بوومه‌له‌رزه گۆشه‌یه‌كی دیكه‌ی ئێرانی هه‌ژاند و وێرانی و خه‌ساری گیانی لێكه‌وته‌وه. كاتژمێر ٢ و ١٧ ده‌قیقه‌ی نیوه شه‌وی هه‌ینی، بوومه‌له‌رزه‌یه‌ك به گوڕی ٥ و ٩ ده‌هۆمی ڕیشتێر له قووڵایی ٨ كیلۆمیتری زه‌ویه‌وه ئۆستانی ئازه‌ربایجانی شه‌رقی له‌رزاند. ناوه‌ندی بوومه‌له‌رزه‌كه شارۆچكه‌ی “ته‌‌رك”ی سه‌ر به شارستانی میانه بووه و مه‌ودای ڕووخێنه‌ری ئه‌م بوومه‌له‌رزه‌یه‌ش ٣٠ كیلۆمیتر به‌رئاورد كراوه. به‌هۆیه‌وه ٦٠ ئاوایی خه‌ساریان به‌ر كه‌وتووه. له‌و نێوه‌شدا ئاوایی “وه‌رنه‌كێش” زۆرترین زیانی پێ گه‌یشتووه و به‌هۆیه‌وه ٧ كه‌س گیانیان له‌ده‌ست داوه. به وته‌ی فه‌رمانداری شاری میانه، ١٧٠٠ ماڵ ڕووخاون و ٦٠٠ كه‌سیش بریندار بوون و ئه‌و به‌رپرسه‌ی ڕژیم دانی به‌وه‌ش داناوه كه ” هۆكاری سه‌ره‌كی زیانه‌كانی ئه‌و بوومه‌له‌رزه‌یه، پێكهاته‌ی كۆنه‌ی خانووی دێهاته‌كانه”.
كاتژمێر ٩ و ٤٨ ده‌قیقه‌ی شه‌وی ٢١ی خه‌زه‌ڵوه‌ری ساڵی ١٣٩٦، بوومه‌له‌رزه‌یه‌كی به‌هێز به گوڕی ٧ و ٢ ده‌هومی ڕیشتێر، كه له‌و ساڵه‌دا به به‌هێزترین بوومه‌له‌رزه‌ی جیهان ده‌هاته ئه‌ژمار، به‌شێكی به‌رینی له كوردستانی ئێران و عێراق له‌رزاند. له‌م ڕووداوه‌دا به سه‌دان كه‌س گیانیان له‌ده‌ست دا و هه‌زاران كه‌س بریندار بوون و ئاسه‌واری وێرانكه‌ری ئه‌م بوومه‌له‌رزه‌یه هێستاش هه‌ر به ڕۆخساری شار و دێهاته‌كانی ئۆستانی كرماشانه‌وه دیاره. چالاكانی بواری مافه‌كانی منداڵان باس له‌وه ده‌كه‌ن كه هه‌زاران منداڵ ئه‌گه‌رچی له‌و بوومه‌له‌زه‌یه‌دا زیان به جه‌سته‌یان نه‌گه‌یشتووه به‌ڵام هێستاش نه‌یانتوانیوه له ترس و نیگه‌رانی ئه‌و ڕۆژانه بێنه‌ده‌ر و ڕزگاریان بێت. ئه‌و منداڵانه تووشی خه‌مۆكیه‌كی درێژماوه هاتوون و هیچ ناوه‌ندێكی ده‌وڵه‌تیش له ماوه‌ی ئه‌و دوو ساڵه‌دا وه‌شوێن كێشه‌ی ده‌روونی ئه‌و منداڵانه نه‌كه‌وتووه. بێ گومان ئه‌م ئه‌زموونه له جه‌ریانی بوومه‌له‌رزه‌ی “به‌م”دا، زۆر دڵته‌زێنتریش بوو.
كاتێك كاره‌ساته‌كه ڕووی دا، ده‌زگای ئیداری نوقم بوو له‌ناو گه‌نده‌ڵی و بۆرۆكراسی، ئه‌ركی ڕزگار كردنی زیان به‌ركه‌وتووانی نه‌گرته ئه‌ستۆ. بێ گومان یارمه‌تی گه‌یاندن له یه‌كه‌مین ساته‌كانی دوای ڕووداوێكدا، ده‌ور و نه‌خشێكی سه‌ره‌كی هه‌یه له هێنانه خواره‌وه‌ی ئاستی زیانه‌كان، به‌ڵام زۆر جار ئه‌و كاره به دره‌نگیه‌وه ئه‌نجام ده‌درێت و كاتێكیش كه كاری یارمه‌تی گه‌یاندن ده‌ست پێده‌كات به‌هۆی كه‌م بوون و ناكارامه بوونی ئیمكاناته‌وه ئه‌و پڕۆسه‌یه زۆر به خاوی ده‌ڕواته پێش. ئه‌گه‌ر له‌م كاتانه‌دا سوننه‌تی به‌هێزی مرۆڤ دۆستی له‌ناو خه‌ڵكدا نه‌بوایه، ئاسه‌واری وێرانكه‌ری ئه‌م كاره‌ساتانه دوو به‌رابه‌ر ده‌بۆوه. خه‌ڵك له‌و كاتانه‌دا گه‌لێك نموونه‌ی شكۆداریان له هاوپشتی مرۆیی له‌گه‌ڵ زیان به‌ركه‌وتوان و ئاوه‌ره‌كانی قوربانی كاره‌ساته سرووشتیه‌كان له‌خۆیان نیشان داوه. له جه‌ریانی هه‌ر دوو بوومهلهرزهكهی ئۆستانی كرماشان له ساڵه‌كانی ٩٦ و ٩٧، خه‌ڵك له سه‌رتاسه‌ری ئێرانه‌وه به شێوه‌یه‌كی به‌رین له ئه‌مری یارمه‌تی گه‌یاندن به بوومه‌له‌رزه لێدراوان و ئاواره‌كان، به‌شداریان كرد.
له‌و كاتانه‌دا، ڕژیم ڕێگه‌ی به ڕێكخراوه غه‌یره ده‌وڵه‌تیه‌كان و دامه‌زراوه سه‌ربه‌خۆكانی خه‌ڵك نادات تا یارمه‌تیده‌ری زیان به‌ركه‌وتووان بن. هه‌ڵبه‌ت وه‌رگرتنی به‌ڵگه‌ی یاساییش بۆ یارمه‌تی گه‌یاندن له‌ناو پێچاوپێچی بۆرۆكراسی ئیداری و كۆنترۆڵی ئه‌منیه‌تی ڕژیمدا، تا ڕاده‌یه‌ك دژواره كه زۆرجار ئه‌و ناوه‌ندانه له خێری وه‌رگرتنی به‌ڵگه و موجه‌وێز ده‌گوزه‌رێن و سه‌ره‌ڕای هه‌موو مه‌ترسیه‌كانی خۆیان ده‌ست به‌كار ده‌بن.
ئێران وڵاتێكی بوومه‌له‌رزه‌گره و ڕوودانی بوومه‌له‌رزه له هه‌ر شوێنێكی ئه‌م وڵاته دوور له چاوه‌ڕوانی نییه. به‌ڵام دواهاتی ئه‌م ڕووداوه سه‌ره‌ڕای هه‌موو وێرانكاریه‌كانی تا ڕاده‌یه‌كی زۆر ده‌كرێ كه‌م كرێته‌وه. ماڵه‌كانی زۆربه‌ی خه‌ڵك بناغه‌یه‌كی سستیان هه‌یه و به كه‌ره‌سته‌ی بیناسازی ناستاندارد و به بێ كونترۆڵ و چاوه‌دێری جیدی ساز كراون. هه‌ر بۆیه‌ش شار و دێهاته‌كانی ئێران له به‌رامبه‌ر بوومه‌له‌رزه‌دا یه‌كجار خه‌سارهه‌ڵگرن.
ئه‌گه‌ر بوومه‌له‌رزه كاره‌ساتێكی سرووشتیه، هه‌ر ئه‌م كاره‌ساته سرووشتیه له ئێرانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی كۆماری ئیسلامی چه‌ندین به‌رابه‌ر به‌هێزتر به‌سه‌ر خه‌ڵكدا دێ. ئه‌گه‌ر ته‌نیا چه‌ند له‌سه‌د له‌و سه‌رچاوانه‌ی كه ڕژیمی كۆماری ئیسلامی بۆ هێزی سه‌ركوتگه‌ر و پرۆژه‌ی ئه‌تۆمی و ده‌زگای ته‌بلیغاتی و شه‌ڕی وێڕانكه‌ری ناوچه‌یی و دامه‌زراندنی سه‌دان هه‌زار ئاخوند بۆ ته‌بلیغی كۆنه‌په‌رستی هه‌زینه‌ی ده‌كات، بۆ به‌ره‌نگار بوونه له‌گه‌ڵ هه‌ژاری و دابین كردنی ماڵی ستاندارد بۆ خه‌ڵك بیخاته گه‌ڕ، ئه‌وكات زیانی ئه‌و كاره‌ساتانه چه‌ندین به‌رابه‌ر كه‌م ده‌بێته‌وه. ڕووداوی سرووشتی له نیزامێكدا كه سه‌رچاوه‌ی سه‌روه‌ت و هێز له ده‌ستی كه‌مینه‌یه‌كی سه‌رمایه‌دار و ده‌وڵه‌ت دایه، به‌رده‌وام زۆرترین زه‌ربه له توێژه هه‌ژاره‌كانی كۆمه‌ڵگا ده‌دات. ئه‌گه‌رچی بوومه‌له‌رزه ڕووداوێكی سرووشتیه، به‌ڵام پانتا و به‌رینایی زیانه‌كان و پێكهاته‌ی چینایه‌تی خه‌سار و داواهاته‌كانی، مۆری كۆمه‌ڵگایه‌كی چینایه‌تی پێوه دیاره.
له وڵاتێك وه‌كوو ئێران كه سه‌روه‌ته‌كه‌ی له لایه‌ن ڕژیمێكی دژه مرۆییه‌وه بۆ سیاسه‌تی سه‌ركوتگه‌رانه ده‌كه‌وێته گه‌ڕ، له وڵاتێك كه هێزی كاری ده‌یان ملیۆن ئینسانی كرێكار و زه‌حمه‌تكێش كه به‌رهه‌مهێنه‌ری هه‌موو به‌هاكانی ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌ن له خزمه‌ت سه‌روه‌ت كۆكردنه‌وه‌ی تاقمێكی سه‌رمایه‌دار و به‌هێزكردنی ده‌وڵه‌ت دایه، ئه‌و ئیمكانه مادی و عه‌ینیه هه‌یه كه ئه‌گه‌ر وه‌ها وڵاتێك له ژێر سێبه‌ری سته‌مكاران و چه‌وسێنه‌ران ڕزگاری بێت، به داڕشتن و به‌كرده‌وه ده‌رهێنانی به‌رنامه‌ی چاكسازی و سه‌قامگیر كردنی بیناكان، زیانه‌كانی بوومه‌له‌رزه له سه‌رتاسه‌ری ئێران تا كه‌مترین ئاستی خۆی بێته خوار.
بێ گومان ئه‌و خه‌ڵكه هه‌ژاره‌ی كه له وه‌ها ماڵێكدا ده‌ژین، به‌رده‌وام ده‌بنه قوربانیانی ڕووداوه سرووشتیه‌كان. له وڵاتێكدا كه له‌سه‌ر ده‌ریایه‌ك له سه‌روه‌تی سرووشتیه، بۆچی خه‌ڵكه‌كه‌ی له دێهاته‌كان و په‌راوێزی شاره‌كان، ده‌بێ له ماڵی گڵی دا بژین؟ بێ گومان، به خستنه گه‌ڕی به‌شێك له‌و ملیاردها دولارانه‌ی كه ساڵانه بۆ ده‌ست تێوه‌ردانی نیزامی له ده‌ره‌وه‌ی وڵات و بۆ سه‌ركوتگه‌ری له ناوخۆی وڵات به‌كار ده‌هێندرێ، ده‌كرێ هه‌موو ساڵێك به‌شێك له وڵاتی ئێران به شێوه‌یه‌ك ئاوه‌دان كرێته‌وه كه له به‌رامبه‌ر كاره‌ساته سرووشتیه‌كاندا، چیتر زیانیان به‌رنه‌كه‌وێ.