رۆژی دووشەممە ٥ ی ئۆکتۆبەر بەرابەر لەگەڵ ١٣ی رەزبەر، لە لایەن سازمانی عیلمی، فەرهەنگی و تەربیەتی رێكخراوی نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان (یۆنسکۆ) و رێكخراوی جیهانی کار ( ئای ئێڵ ئۆ) وەک رۆژی جیهانی موعەلیم ناودێر كراوه. مەڕاسمەکانی ئەم رۆژە لە ساڵی ١٩٩٤ی زایینی بەملاوە بەڕێوەچوون. موعەلیمان وەک بەشێک لە چینی کرێکار و خەڵکی زەحمەتکێش لەم ساڵانەی دواییدا لە خەبات لەدژی سیاسەتەکانی ریازەتی ئابووری کە لە لایەن دەوڵەتەکانەوە پەیڕەو کراوە بەتایبەت لە ئوروپا و ئامریکا، دەورێکی بەرچاویان گێڕاوە. بەپێی ئامارەکانی یونسکۆ یەک سێهه‌می موعه‌لیمانی جیهان، لەژێر هێڵی هەژاریدا دەژین. ئەمە لە حاڵێکدایە کە سەرمایەداران، عیلم و زانست وەک کالا دەفرۆشن و لە بەرانبەر زەحمەتی موعەلیماندا قازانجی بێ ئەژمار دەخەنە گیرفانیانەوە. رۆژی جیهانی موعەلیم بۆ کرێکاران وەبیرهێنەرەوەی بێ مافی داسەپاو بەسەر موعه‌لیمان، خەبات و تێکۆشانیان لەدژی ئەم بێ مافیانە، سه‌رله‌نوێ پێداچونەوەی دەستکەوتەکانیان و پێویستی دیفاع لە داواکاریەکانیانە.لە ئێران دوو رۆژ بەناوی رۆژی موعەلیم ناسراوە. یەکێکیان رۆژی ٥ ی ئۆکتۆبرە و ئەویتریشیان ١٢ی مانگی گوڵانە کە بە ناوی رۆژی میللی موعەلیم ناودەبرێ. لەم رۆژەدا لە ساڵی ١٣٤٠ هەزاران موعه‌لیم بە داواکاری زیاد کرانی حقوقی مانگانە لە بەهارستان، کۆبونەوە و داواکاری چاوپێکەوتن لەگەڵ سەرۆکی مەجلیس بوون، به‌ڵام له لایه‌ن هێزەکانی پۆلیسه‌وه هێرشیان کرایه سه‌ر. ئەو سەرکوتگەرانە سەرەتا بە باتوم و ئاوپاش موعەلیمە ناڕازییەکانیان دایەبەر هێرش. سەرۆکی کەڵانتەری بەهارستان، سەرگورد ناسر شه‌هرستانی، بەرەو موعه‌لیمه تێکۆشەرەکان و لەوانە ئەبولحەسەن خانعەلی، موعەلیم و خوێندکاری دەورەی دۆکتورای فەلسەفە لە تاران، تیرەندازی کرد. گوللەی ئەم بەکرێگیراوە درا لەسەری ئەم موعەلیمە خەباتکارە و بوبەهۆی گیان لەدەستدانی. دوو موعەلیمی دیکەش بریندار بوون. رۆژی ١٨ی گوڵانی ئەو ساڵە لە کۆبونەوەی گەورەی موعەلیماندا، بە راگەیەندراوێک رۆژی ١٢ی گوڵان بۆ رێزگرتن له یاد و بیرەوەری مانگرتنی موعه‌لیمان و کوژرانی دوکتور خانعەلی، رۆژی موعەلیم راگەیه‌ندرا و بڕیاردرا کە لەم رۆژەدا هەموو ساڵێک سەرجەم قوتابخانە و دامەزراوە فەرهەنگیەکان لە سەرتاسەری وڵاتدا دابخرێن. لە حکومەتی پەهلەویدا ئەم رۆژە بەناوی رۆژی موعەلیمەوە بەڕەسمیەت ناسرا. لە رۆژی ١١ی گوڵانی ساڵی ١٣٥٨ دا موڕتەزا موتەهەری، سەرۆکی شوڕای ئینقلابی رژیمی ئیسلامی و یەکێک لە نەزەریە پەردازانی کۆنەپەرستی ئیسلامی، تیرۆر کرا. رژیمی نوێ دەرفەتەکەی بە غەنیمەت زانی و رێكه‌وتی ١٢ی مانگی گوڵانی وەک رۆژی موعەلیم و دەستپێکی حەفتەی موعەلیم بەناوی ئەوەوە تۆمار کرد. ئەم جەعل و تەزویرە قەت لەلایەن کۆمەڵگەی موعەلیمانی ئێرانەوە قەبوڵ نەکرا و خەڵک هەروا رۆژی مەرگی موعەلیمی گیانبەخت کردوو دوکتور خانعەلی بە رۆژی موعەلیم دەزانن.
موعه‌لیمانی ئێران بە رابردویەکی خەباتکارانە و تەداعی بوونەوەی خەباتەکەیان لەگەڵ هێزە سیکۆلار و چەپەکان، بەردەوام لەباری مەوقعیەتی سینفی و سیاسیەوە لە کۆماری ئیسلامیدا لەژێر گوشاری توند و سەرکوتدا بوون.
لە بارودۆخی ئێستادا بەپێی راپۆرتی ناوەندەکانی سەربە رژیم، نزیکەی سێ لەسەر چواری موعەلیمانی ئێران، لەژێر هێڵی هەژاریدا دەژین و مابەقیش بە هەبوونی شوغڵی دووهەم و سێهەم و بەهرەمەند بوون لە داهاتی هاوسەر، بنەماڵەکەیان لەژێر هێڵی هەژاری دەرکێشاوە. لەپاڵ ئەم دەستەیە لە موعەلیمانی زەحمەتکێشدا، کۆمەڵێک لە جاسوسان و تەربیەت کراوانی رانتخۆری حەوزەکان هەن کە بارودۆخیان باشە. ئه‌وان بەرپرسی ئیجرای تەرحی دژی فەرهەنگی و سوکایەتی ئامێزی رژیم لە ناوەندە ئاموزشیەکانن. ئەم تەرحانە لە ناخی خودی وەزارەتی ئاموزش و پەروەرشدا لە لایەن حەوزەکان و ناوەندەکانی تەبلیغاتی ئیسلامی، دەزگا جاسوسیەکانی سپا، بەسیج و وەزارەتی ئیتلاعاتەوە ئامادە و ئیجرا دەکرێن. بێجگە لە موسیبەتی هەژاری و بوونی ئەم کۆمەڵە لە جاسوسان و کۆنەپەره‌ستان، ژمارەیەکی زۆر لە ئاموزگاران دەبێ دەرسە خورافی و پڕ لە درۆ و ئاوەژوو کراوەکان دەرخواردی قوتابیانی سەدەی بیست و یەک بدەن و ببنە جێی بێ مێهری ئەوان. ئەمەش خۆی موسیبەتێکی گەورەی دیکەیە.
موعەلیمانی ئێران هه‌ر وەکوو رابردو، لەدژی ئەم بێ مافیانە و هەروەها بوونی هەژاری، ئیستبداد و چەوسانەوە لە کۆمەڵگادا خەباتیان کردوە. موعه‌لیمان لە درێژەی خەبات و تێکۆشانی خۆیاندا لە سەردەمی پەهلەویدا، لەجەریانی شۆڕشی ساڵی ٥٧ دا دەور و نەخشێکی بەرچاویان نواند و لە دەورەی حکومەتی جەنایەتکاری کۆماری ئیسلامیشدا دەستیان لە خەبات و تێکۆشان لە شکڵ و شێوەی جۆراوجۆریدا هەڵنەگرتوە. موعەلیمان سەرەڕای پاکسازیەکان، ئەسارەت، ئەشکەنجە و ئێعدام کرانی موعەلیمانی کومونیست و شۆڕشگێڕ لە لایەن رژیمەوە بە تایبەت لە دەیەی ٨٠ی هەتاوی بەملاوە، خەباتی جەماوەری خۆیان دەست پێکردەوە. ئەم خەبات و ناڕەزایەتیانە لە لایەکەوە و سەرکوتی رژیم لە لایەکی دیکەوە لەو کاتەوە تا ئێستا درێژەی هەیە.
له‌م ساڵانه‌ی دواییدا رژیمی كۆماری ئیسلامی بۆ به‌ره‌وڕوو بوونه‌وه له‌گه‌ڵ بزووتنه‌وه‌ی ناڕه‌زایه‌تی موعه‌لیمان، سیماگەلێكی وەک موعەلیمی تێکۆشەر و شۆڕشگێر فەرزاد کەمانگەر، هاشم شەعبان نژاد (شاعیر و وێبلاگ نووس)، “هادی راشدی”یان ئێعدام کردووە و چەندین موعەلیمی خه‌باتكاری دیكه‌یان زیندانی كردووه. بەڵام سەرەڕای هەموو ئەم گوشار و سەرکوتگەریانە خەباتی موعه‌لیمان بۆ ئازادی هاوکارەکانیان و بۆ دەستەبەر کردنی مافە رەواکانیان لەم دەورەی دواییشدا درێژەی هەبووە. موعه‌لیمان لە جەریانی خەباتی سەرتاسەری خۆیاندا لەم دەورەیەدا داواکاری زیاد کرانی حقوقی پایەی بانتر لە هێڵی هەژاری، ئازادی موعەلیمانی زیندانی، ئیستخدام کردنی موعەلیمانی حەقوالتەدریسی، خوێندنی بەخۆڕایی، کۆتایی هێنان بە خسوسی سازی مەدرەسەکان، مافی بەرپا کردنی تەشەکول و هیتریان هێنایە گۆڕێ. بەرەوپێش چوونی خەباتی موعەلیمان لەم دەورەیەدا لە گرەوی پێداگری لەسەر ئەم داواکاریانەیە. دەوڵەتی رۆحانی و لایەنگرانی دوای رێكه‌وتنی هەستەیی هەوڵ ئەدەن کە بە دانی وەعدەی گەشەی ئابووری و باشتر بوونی بارودۆخی بەڕێچونی حقوق بگیران خەباتی رەوای موعەلیمانی ئێران توشی رکود بکەن. بەڵام ناڕەزایەتی سەرتاسەری موعه‌لیمان لە ماوەی ئەم مانگانەی دواییدا و دوای تەوافوقی هەستەیی ویەن نیشانیدا کە موعەلیمانی ئێران وشیارتر لەوەن کە فریوی ئەم وەعدە و بەڵێنانەی دەوڵەتی رۆحانی و لایەنگرانی بخۆن.
موعەلیمانی ئێران ئه‌مساڵ لە رۆژی پێنجشەممە ١٦ی مانگی رەزبەر، مه‌راسمی رۆژی جیهانی به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن. موعه‌لیم له‌م رۆژه‌دا ده‌بێ جارێکیتر لەسەر داواکاریە رەوا و عادڵانه‌كانیان پێداگری بکەنەوە. دانش ئاموزان و کەسوکاریان، هەڵسوڕاوان و پێشڕەوانی بزوتنەوەی کرێکاری و سەرجەم ئینسانە ئازادیخوازەکان، پێویستە لە هەر رێگایەکەوە بۆیان دەکرێ پشتیوانی لەم حەرەکەتە بکەن.