ژن، ژیان، ئازادی – دیداریک لەگەڵ ئیبراهیم عەلیزادە سكرتێری كۆمەڵە له بارودوخیکی جیاوازدا

له ‌ئامادە كردنی : ئامانج علیدوست

لەم دیدارەدا بابەتێكی جیاواز بەرچاو دەكەوێت، لە هەلومەرجێكدا كە ڕووداوگەلی گەورەی وەكو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی خەڵكمان چاو لێیە لەسەر شەقامەكان، هاوكات لەگەڵ ئاگر تێبەردانی زیندانی ئەوین، ئەم ڕووداوانە لە (19/6) واتا مانگێك پێش ئێستا، بە هۆی ڕاگەیاندنی مەرگی (ژینا ئەمینی) یان (مەهسا ئەمینی) ڕوویانداوە، كە دواجار هاوپشتی و خۆپیشاندانی سەرتاسەری جیهان و بە تایبەتی ئێران و كوردستانی بە خۆیەوە بینی.
مەرگی (ژینا ئەمینی) شۆڕشی خەڵكی ئێرانی بردە جێگایەك، كە هەموو خەڵكی ئێران و كوردستان ببنە پێشەنگی ئەم شۆڕشە و هاوسۆزییەكی گەورەی ناوچەیی و نێودەوڵەتیشی پەیوەست كرد بە خۆیەوە، كە لە مێژووی سیاسی نوێی ئێراندا بێ وێنەیە و چاوەكان لەسەر ئەون، تا كۆتایی بە دەسەڵاتی چل ساڵەی ئێران بهێنێت.
ئەوەی لێرەدا دەیخوێنینەوە، دەقی وتووێژێكی گرنگە، سەبارەت بەو ڕووداوانەی چل ڕۆژی ئێران و خۆپیشاندانەكان و تۆپبارانی بنكە و بارەگاكانی كۆمەڵە و لایەنە سیاسییەكانی تر لەگەڵ هاوڕێ (ئیبراهیم عەلیزادە – سكرتێری كۆمەڵە).

ئۆكتۆبەری 2022

* لە ڕووداوەكانی یەك مانگی ڕابردوو، ئێوە كەوتوونەتە بەردەم دوو ئەگەر، یەكێكیان هێرش، پەلامار، تۆپباران و وێرانكردنی بارەگاكانتانە، کە بێگومان ئەوەش مەترسی و نائارامی بۆ دروستكردوون، لەلایەكی تریشەوە خۆشحاڵی بۆ دروستكردون بەرامبەر ئەو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییە جەماوەرییە، كە ڕەنگە سەر بكێشێت بۆ ڕووخانی كۆماری ئیسلامی ئێران، ئێوە لەنێوان ئەم دوو لێكدانەوەیە، كامیان بە دروستتر دەزانن؟ بۆچوون و پێشنیاری ئێوە لەمبارەیەوە چییە؟
– ئەو ڕووداوانەی ئێستا لە كوردستان و ئێران ڕوودەدەن، ڕووداوگەلێكن كە ئێمە نزیكەی (43) ساڵە، هەم چاوەڕێی دەكەین، هەم هەوڵی بۆ دەدەین، بۆیە جێگەی دڵخۆشی و ئومێدی ئێمەن. بۆمبارانكردنی بارەگا و هێرشی چەكداری بۆ سەرمان ئەو مەترسییانەن كە بەهۆی ئەو سەرهەڵدانە لە كوردستان و لە ئێران لە لایەن كۆماری ئيسلامیيەوە بە مەبەستی دیاریكراو ر‌و‌و دەدەن و دەبێت ئەوانەش تێیپەڕێنین، ئەو مەترسییانە شتێكی لاوەكیین، هەرچەندە دەبێت بۆ ئەوانەش رێگە چارەمان هەبێت. لەگەڵ حكومەتی هەرێم لەم بارەيەوە لێكتێگەیشتنمان هەیە. ئێمە كێشەی نەخوازراو بۆ ئەوان ناخوڵقێنین و ئەوانیش رێگر نابن لە چالاكی سیاسی ئێمە.
سەبارەت بە سەرهەڵدانی جەماوەری لە ئێران پێویستە ئەو راستییە بزانین، كە كۆماری ئیسلامی ئێران لە ڕۆژی هاتنە سەركارییەوە تا ئەمڕۆ، لە هیچ قوناغێكدا ڕژێمێكی سازگار و گونجاو نەبوە لەگەڵ كۆمەڵگەی ئێران، كۆمەڵگەی ئێران زۆر لەوە پێشكەوتووترە، كە كۆنەپەرستییەكی وەها مەزهەبی و دەمارگرژ گونجاو بێت لەگەڵ رادەی پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی لەو وڵاتە، یەكەم شۆڕش بۆ دێموكراسی و ئازادی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئێران سەریهەڵدا، ئامانجی شۆڕشی (79)ش ژیانی باشتر، ئازادی و دێموكراسی بوو، بەڵام لەبەرئەوەی هۆكارەكانی سەركەوتنی فەراهەم نەبوو، بەو ئاقارەدا ڕۆیشت.
دەمەوێت بڵێم، ئەو سەرهەڵدانە جەماوەرییەی ئێستا تا ڕادەیەكی زۆر چاوەڕوانكراو بوون، هەرچەندە كەس چاوەڕوانی ئەوەی نەدەكرد، بە مەرگی مەزڵومانەی (ژینا ئەمینی) و بە دروشمی (ژن، ژیان، ئازادی) دەستپێبكات، بەڵام هەموو كەس چاوەڕوانی ئەوەی دەكرد، داڕمانی ئابوری، بێكاری، هەژاری و بێ ئاسۆیی لاوان، نەبوونی ئازادی و دێموكراسی، ئەو هەموو فشارە بۆ سەر ژنان، بۆ سەر لاوان بۆ سەر كرێكار، تەقینەوەیەكی وەهای لێبكەوێتەوە.
* چۆن بوو بەهۆی مەرگی (ژینا ئەمینی)ییەوە تەقییەوە؟ لە كاتێكدا پێشتریش زۆرجار ژنانی كورد و ئێرانی، بەوشێوەیە تیرباران كراون، كوژراون، تیرۆر كراون، بەڵام ئەم سەدا و دەنگدانەوە گەورەیەیی نەبوو، هەندێك دەڵێن “قوربانییەكە ژنێكی كوردە، زۆرتر دەور و نەقشی كوردی پێوەیە، لەهەمانكاتدا زۆرتر بەرپرسیارێتی دەخاتە سەر كورد”، لەمبارەیەوە مەرگی (ژینا ئەمینی) چۆن دەبینین؟ بۆچی ئەو ڕووداوگەلە گەورەیەی لێكەوتەوە؟ هەرچەندە من پێموایە هاوشێوەی خۆسوتانی (محەمەد بوعەزیزی)یە لە تونس، كە چەخماخەی بەهاری عەرەبی بوو؟
– ئەوە ڕاستە، بە درێژایی ئەم (43) ساڵە بەردەوام خەڵك ناڕازی بوون و ئەو ناڕەزایەتییەشیان دەربڕیوە، پێش هەموو شتێك (8) ساڵ شەڕی ئێران و عێراق كاریگەری هەبوو لەسەر دواخستنی ئەو سەرهەڵدانە، لەژێر بومباران و موشەكباران، لە كاتێكدا كە كارگا و كارخانەكان و قوتابخانە و زانكۆكان داخرابوون و كرێكاران راپێچی مەیدانی شەڕ دەكران، مەجال بۆ سەرهەڵدانی جەماوەری نەبوو. داخوازییەكانی خەڵك گوازرایەوە بۆ دوای شەڕ، دوای شەڕ كۆماری ئیسلامی داوای لە خەڵك كرد، كە مۆڵەتی پێبدەن، تا وێرانكارییەكانی شەڕ قەرەبوو بكاتەوە، خەڵك وتیان: (ڕەفسنجانی) دەوڵەتی بنیادنەر دادەمەزرێنێت، (8) ساڵ مۆڵەتییاندا، دوای ئەو ماوەیە ناڕەزایەتی دەربڕین دەستی پێكرد، ئەوجار بەڵێنیاندا كە چاكسازی سیاسی بكەن، (8) ساڵیش خەڵكیان بە چاكسازیەكەوە سەرقاڵ كرد و هەرگیزیش نەیانكرد. دوای ئەوەش هیچ قۆناغێك نییە، جەماوەری خەڵك بێدەنگ بوو بێت، بەڵام لە ساڵی (1396)ەوە ڕەوتەكە گۆڕا، خەڵك ئومێدی ئەوەی لەدەستدا، كە لە ڕێگەی هەڵبژاردن، دەنگدان و چاكسازییەوە گۆڕانكاری بكرێ، كە ئەو ئومێدەی لەدەستدا و ڕیفۆرمخوازیی حكومەتی باوی نەما، خەبات و بەرخۆدان ڕاستەوخۆ ڕووی لە دەسەڵات كرد. داخوازيیە ئابوریيەكان زیاتر هاتنەڕ‌و‌و، گران بوونی بەنزین لە ساڵی (1998) سەرهەڵدانێكی گەورەی لێكەوتەوە، كە (1500) كەس گیانی بەختكرد، دواتریش كێشەی ئاو و خستنە خوارەوەی فرۆكە ئۆكرانییەكە بە موشكی سوپای پاسداران، واتا خەڵك بەردەوام قۆناغی نوێی تاقیكردۆتەوە، هەموو ئەمانە بوون بە بەستێنی ئەو تەقینەوە كۆمەڵایەتيیە.
ژینا، كچێكی كوردی لاو كە لەگەڵ برا و كەسوكاری بۆ چەند ساتێك حەسانەوە چوو بوونە تاران، لەوێ بە ناحەق و تەنها لەسەر چەند تاڵە موویەكی قژی كوژرا. ئەو بابەتەی (مەهسا)ی لەسەر كوژرا، كێشەی هەموو ژنێكی ئێران بوو. چەند شت پاڵپشتی یەكبوون، تا ئەو مەرگە ببێت بەهۆی چەخماخەی ئەو شۆڕشە:
یەكەم: شێوازی كوشتنی ژینا.
دووهەم: خۆڕاگری بنەماڵەكەی، كە ڕێگەیان نەدا ڕۆڵە بە ناحەق كوژراوەكەیان لە شەوێكی تاریكدا بە نهێنی ئەسپەردە بكرێ.
سێيەم: خرۆشانی خەڵكی شاری سەقز لە رۆژی ناشتنیدا، كە دروشمی (ژن، ژیان، ئازادی) لەوێ بەرز كرایەوە.
چوارەم: مانگرتنی گشتی خەڵكی كوردستان، بەشێوەيەك كە جیهانی لە ئاستێكی گەلێك بەریندا لێ ئاگادار كرد.
ئەم چەند ڕووداوە كە دەستیان خستە ناو دەستی یەك، لەسەر بنەمای ئەو بارودۆخەی كە باسكرا لە ئاستی ئێراندا وەڵامی وەرگرتەوە.
* ئەو دروشمە زۆر گرنگبوو، لە هەموو جیهان دەنگدانەوەی هەبوو، هەندێك پێیانوایە ئەو دروشمە، دروشمی (عەبدوڵڵا ئۆجەلان)ە، یان ئەو بەكاریهێناوە، بەڵام لە (1 – 2) ڕۆژی ڕابردوودا، هەم (خالید عەزیزی – وتەبێژی حدكا)، هەم (ڕەزا پەهلەوی) ڕەتیان كردەوە، كە دروشمی تایبەت بە كەسێك بێت، پێیانوابوو دروشمی ئەم خۆپیشاندانانە بوە، ئێوە پێتانوایە ئەوە دروشمی پەكەكە و پژاكە، یان خۆڕسكانەیە؟
– ئاشكرایە ئەم دروشمە بەشێوەیەكی ڕوون و بەرچاو، لە ئەدەبیاتی پەكەكەوە سەرچاوەی گرتوە، لە هەڕەتی گەشەی بزوتنەوەی رۆژئاوا و دەوری ژنان تێیدا هاتە گۆڕێ، پاشان یەكەم یاسای ئازادی ژن لە ڕۆژئاوا دەرچوو، لە هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەنگیدایەوە، واتا كەس ناتوانێت ئەم مێژوە بە مەیلی خۆی بنوسێتەوە، حەقیقەتە و ناگۆڕێت، ڕاستە زۆر كەس دروشمی (ژن، ژیان، ئازادی) دەڵێت، گرنگ نییە كێ وتوویەتی، گرنگ ئەوەیە لە كوێ بوە بە دروشمێكی جەماوەری، هەر وەك چۆن شاعیرێك، شیعرێك دەڵێت، دواجار لە سەر بەستێنێك گەورە دەبێتەوە، ڕاستە بەشێك لە شانازییەكە دەچێت بۆ شاعیرەكە، قسەیەكی باش لەلایەن یەكێكەوە دەكرێت، زەمینە پەیدا ناكات و ون دەبێت، بەڵام لە هەلومەرجێكدا دەدرەوشێتەوە، قسەكەر و شاعیر دەتوانن بەشی خۆیان شانازی پێوە بكەن، بەڵام شانازی سەرەكی بۆ دروشمی (ژن، ژیان، ئازادی) بۆ دوو ڕاستی دەگەڕێتەوە:
بۆ بزوتنەوەی ڕۆژئاوا، كە ژنان لە ئاستی جەماوەریدا هاتنە مەیدانی خەباتێكی سەرسەختانە لەگەڵ هارترین كۆنەپەرستی ئەو ناوچەیە و هەروەها بۆ بزوتنەوەی ژینا كە هەموو ئێرانی گرتۆتەوە.
* نەفی كردنی ئەم دروشمە لەلایەن ئەو هێزانەوە، ئەوەمان پێناڵێت كە هێشتا ئەم هێزانە یەكتر قەبوڵ ناكەن و یەكگرتوو نین، هێشتا كەلێن و تێڕوانینی جیاواز لە نێوانیاندا هەیە، كە لانیكەم دەبوو سەبارەت بەم بارودۆخە یەكگرتوانەتر قسە بكەن، ئەو دروشمە هی هەر كەسێك بێت، مەبەستم ئەوەیە، ئەگەر ئەم قسانە سادەش بێت، بەڵام ئەو بۆچوونە گشتییە گرنگە، كە پێیوایە ئەم هێزانە یەكگرتوو نین، بە تایبەت لە ڕووداوگەلی وەهادا؟
– ڕاستە، هەم یەكگرتوو نین، هەم ئەو جۆرە پێگریە ناسیاسیانە بەرژەوەندی دیاریكراوی لە پشتە، هەر دەستكەوتێك لە پێناوی بەرەوپێش بردنی كۆمەڵ لە هەر شوێنێك بەدەست هاتبێ، دەبێ وەكو دەستكەوتی مرۆڤایەتی سەیر بكرێت، ئەوانەی بە پێچەوانەوە بیر دەكەنەوە، پێشكەوتنخواز نین و نایانەوێت هەموو دەستكەوتی مرۆڤایەتی بخەنە سەر یەك، بۆ ئەوەی هەنگاوێك مرۆڤ بەرەو پێش ببەن، وەكو ئەوە وایە دەست بەسەر ماڵ و موڵكی خۆیاندا بگرن، ئەوە بەرچاو تەنگییەكی وردە بۆرژوایانەیە، تەنانەت بۆرژواییانەش نییە، چونكە سەرمایەداری ئێستا جیهانگیرە، سەرمایەدار بە تەبیعەتی بەرژەوەندی ئەمڕۆی خۆی جیهانیانەتر بیر دەكاتەوە و دەستكەوتەكانی تێكەڵ دەكات و لە هەموو دەستكەوتێك سوود وەردەگرێت.
* وتت: نەفی كردنی ئەو دروشمە، بەرژەوەندی لەپشتە، مەبەستت لە چییە؟
– بۆ كەسێكی وەكوو ڕەزا پەهلەوی ناسیونالیزمی بەرچاوتەنگی ئێرانی لە پشتەوەیە.
ئەوانەش كە لە كوردستان، ئەو جۆرە قسانە دەكەن، بەرژەوەندی زۆر بەرچاو تەنگی حیزبیان لەبەرچاوە، ئەوەش كە من لەگەڵ حیزبەكەی پاڵ دەستی خۆم ناتەبام، یان ناكۆكم، لە بایەخ و قورسایی دروشمێكی جەماوەری كەم ناكاتەوە.
* لە (16/9) مەرگی (مەهسا ئەمینی) ڕادەگەیەنێرێت، بەڵام لە (17/9) خۆپیشاندانێكی هاوپشتی سەرتاسەری جیهانی بۆ مەرگی (مەهسا) ڕادەگەیەنێرێت، لە كاتێكدا لە ماوەی ئەو (40) ساڵەدا، بە سەدان قەتڵ و عامی گەورەتریش كراوە، ئەو هاوپشتییە جیهانییە چۆن دروستبوو؟ بەرنامە بۆ داڕێژراو بوو؟ ئێوە وەكو ئەحزابی سیاسی ئێران و ڕۆژهەڵات بە تایبەتی ئێوە وەكو كۆمەڵە، دەور و نەقشتان هەبوو لەو بابەتەدا؟
– هەروەك باسم كرد چەخماخەی ئەو شۆڕشە دوای مەرگی ژینا، هەموو ئان و ساتەكانی ووشیارانە و بەپێی بەرنامەی دیاركراو چۆە پێشەوە، بەبێ ئەوەی كەس بزانێت ئەوە دەبێتە سەرەتای شۆڕشێكی گەورە. پێشتر لایەنەكانم باسكرد. تا ئێرەی پێموایە دەوری كۆمەڵە لە ئاستی شاری سەقز و دواجاريش لە مانگرتنی گشتیدا حاشاهەڵنەگرە. لەمەبەدوا لە كوردستان دەوری حیزبە سیاسيیەكانی چالاك لە كوردستان بە گشتی بەرجەستە دەبێتەوە، بەڵام لە ئاستی هەموو ئێراندا دەوری هیچ حیزبێكی دیاریكراوی ناسراوی ئوپۆزسیۆن بەڕوونی نابینین.
سەبارەت بە كاردانەوەی جیهانی ئەو سەرهەڵدانەش، حەرەكەتەكە بەرە بە بەرە كەوتە ڕێگە. ئێمە لە یەكەم جەریانەكان بووین، كە وتمان: كۆبونەوەی چەند كەسی چەپ لە بەردەم باڵوێزخانەكانی ئێران، نەك هەر هێز و توانا بەو بزوتنەوەیە لە ئێران نابەخشێ، بەڵكو دەبێتە نمایش كردنی لاوازیمان. دەبێت بڕۆین بەرەو ئەوەی كە جەماوەری ئەو وڵاتانە و جەماوەری ئێرانیش بخەینەڕێ بۆ ئەو پشتیوانيیە، بەڵام دەبوو تەنها بیر لە جیاوازیەكانمان لەگەڵ ئەم و ئەو نەكەینەوە، گرنگ بوو ڕەوتێكی گەورەی جیهانی بكەوێتە ڕێ، جا هەر كەس با بە دروشم و ئاڵای خۆیەوە بێت، ئێمە لە بانگەوازەكانمان بۆ دەرەوەی وڵات وتمان، كە كاتێك (جۆرج فلوێد)ی ڕەش پێست لە ئەمەریكا مەزڵومانە كوژرا، بزوتنەوەیەكی گەورەی كۆمەڵایەتی لە هەموو دونیا بۆ کەوتەڕێ لە دژی نەژاد پەرستی، سەرئەنجام دەوڵەتی ئەمەریكای ناچاركرد، كە لەو بارەیەوە كۆمەڵێك ڕێكار بگرێتەبەر.
قەتڵی ژینا هیچ شتێكی لەوە كەمتر نییە، ئەگەر بۆ (جۆرج فلوید) وەها بكەن، بۆچی بۆ (مەهسا) نەیكەن؟ بە خۆشیەوە ئەوە كەم و زۆر ڕوویداوە و ئێمە ئەمڕۆ شاهیدی ئەو حەرەكەتەیەن، كە لە ئاستی جیهاندا بۆ پشتیوانی لە سەرهەڵدانی ئێران لە ئارا دایە.
* جگە لەوەی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان لە مەریوان بۆ ڕشت و مازندەران، لە زاهیدانەوە بۆ ورمێ ڕۆیشتوە، هەندێك بۆچوون دەڵێن “(130) پارێزگا و شارۆچكەی ئێرانی گرتۆتەوە”، بۆ ئەو كارە، چ لەناو ڕۆژهەڵاتی كوردستان، بۆ نمونە هەم ناوەندی بڕیار، هەم ئێوە كە لە دەرەوەی ئەو ناوەندەن، لەگەڵ سازمان و ڕێكخراوە ئێرانییەكانی وەك (ڕەزا پەهلەوی، سەڵتەنەت تەڵەب، لیبڕاڵەكان، سازمانی موجاهیدینی خەڵق) هیچ هەماهەنگی و كارێكتان كردوە؟ وادەبینرێت كە هەمانگییەك هەبێت، بە پێچەوانەی پێشتر پەیوەندییەكانتان گەرم و گوڕتر بوە، لە كاتێكدا پێشتر ڕێكخراوە ئێرانییەكان دانیان بە مافەكانی كورددا نەدەنا، هەتا لە چەمكی فیدڕاڵیش نیگەران بوون، بەڵام ئێستا دروشمەكان لە گەیلانەوە دەڵێن “ئەوە دەكوژم، كە خوشكەكەمیان كوشت”، لە بلوجستان دەڵێن “ئێمە پشتیوانی لە خەڵكی سەقز و سنە دەكەین”، ئەم یەكگرتوویی بوونە، هی گەورەیی كارەساتەكەیە، یان دەور و نەقشی ئەم هێزانەی تێدایە، كە هەوڵیانداوە لە بەرامبەر ئەم ڕووداوگەلە گرنگەی كە هەیە، ناكۆكییەكانیان بخەنەلاوە؟
– بەداخەوە دەور و نەقشی ڕێكخراوەكان، تا هەفتەی دووهەمی كارەساتی كوژرانی ژینا بەرچاو نەبوو، لە ڕێكخستنی خۆپیشاندانەكاندا لە دەرەوەی وڵات ناكۆكی نێوان گروپە سیاسييەكانی ئۆپۆزسیۆن هەروا بەرچاوە. تەنانەت ئەوانەی كە گوایە هاوپەیمانن، ژێر بە ژێر پاشقول لەیەك دەگرن، هێشتا ڕۆحی سێكتاریزم، سازمان پەرستی و بەرژەوەندیخوازی لەنێویاندا زاڵە، هێشتا ئەو بزوتنەوە گەورە كۆمەڵایەتییەی لە ناوەوە لە ئارادایە، نەیتوانیوە ئەو سوننەتە فكر و فەرهەنگەی لە ماوەی (30 – 40) ساڵی پێشوو لە ئارادا بوە، لەناو بەرێت، بۆیە هێشتا ئەو یەكگرتووییە نییە، كە ئێوە باسیدەكەن.
بەڵام لە ناوخۆيی وڵات بە پێچەوانەوەیە، ئەو خەڵكانەی كە دێنە سەر شەقام، لە خوێندكاری زانكۆوە بیگرە تا دەگاتە خەڵكی ئاسایی شەقامەكان، كەس لە كەس ناپرسێت، كە چ بیروباوەڕێكی هەیە، ئاڵای كامەیە، كەس فكری كەسی دیكە ناخوێنێتەوە، جەماوەری خەڵك باش دەزانن، كە بەرانبەر بە دوژمنێكی غەدداری رێكخراوی چەكدار، دەبێ یەكگرتوو بن.
ئەم ڕۆحیەتە، هێشتا ماویەتی بگوازرێتەوە بۆ دەرەوەی وڵات، بەڵام لە كوردستان بە تایبەتی، مەسەلەكە جیاوازی هەیە، لە كوردستان بەردەوام پێشینەی هاوكاری هەبوە، فشاری جەماوەری بۆ ئەو جۆرە هاوكارییانە بەردەوام بوە، لەژێر ئەو فشارە جەماوەرییەدا، حیزبە سیاسییەكان ئەگەر بە مەیلی خۆشیان نەبوو بێت، ناچار بوون ڕەچاوی بكەن، بۆیە لەدوای كوشتنی (ژینا)، بڕیاری گشتی مانگرتن دەردەچێت، دوای ئەوەش جۆرێك لە هەماهەنگی لە نێوان حیزبەكان دروست دەبێت. ئەم ئەزمونە هێشتا نەگوازراوەتەوە بۆ هەموو ئێران.
بە گشتی لە ئاستی ئێراندا، ئەحزابەكانی وەكو سەڵتەنەت تەڵەب و بەشی لیبڕاڵەكانی ئێران، هێشتا ئامادە نین، مافی ڕەوای خەڵكی كورد بە ڕەسمی بناسن، ئەو یەكگرتوویە كاتێك پێكدێت و پتەوتر دەبێت، كە ڕاشكاوانە پشتیوانی بكەن لە مافە زەوت كراوەكانی خەڵكی كوردستان. كاتێك هێزە سیاسییەكانی كوردستان بڕیاری مانگرتنی گشتییاندا، رەزا پەهلەوی داوای ماتەمینی سەرتاسەری كرد، لە كاتێكدا دەیتوانی بڵێ “پشتیوانی ئەم مانگرتنەم”، بەڵام لەبەرئەوەی تەوژمی ئەو سۆزەی كە (مەهسا) دروستیكرد بوو لە هەموو ئێران، زۆر بەهێز بوو، ناچار هەم دەبێت كارێك بكات، هەم بە بۆچوونی خۆی ئیمتیاز نەدات بە كوردەکان، مانگرتنەكەیان بە ڕەسمییەت نەناسێ، ئەمە نیشانی دەدات، كە ڕۆحێكی شۆڤێنستی زۆر بەهێز لەناویاندا زاڵە. ئێمە هیچ پەیوەندییەكمان لەگەڵ ئەوانە نییە و پەیوەندییەكەمان لەگەڵ حیزبە سیاسییەكانی چەپ و كۆمۆنیستی ئێران و حیزبە سیاسییەكانی چالاك لە كوردستانە.
* گوێت لەو دروشمانە بوە، كە ئێستا لە ئێران ئینتەرناسیۆنال بڵاودەبێتەوە، ئەو دروشمانە چی لای تۆ دروستدەكات؟ حەماسەت، یان خۆش باوەڕی، یان ئومێدی گەورە؟
– ئەو سەرهەڵدانەی كە ئەم دروشمانەی بەرز كردۆتەوە، بزوتنەوەیەكی زۆر ڕەوا و پێشكەوتنخوازە، ناوەرۆكی واقيعی دروشمی (ژن، ژیان، ئازادی) چەپە، بەڵام هێشتا ئەو جەماوەرەی كە ئەگەر بێنە مەیدان، دەتوانن پشتی ئەو ڕژێمە بشكێنن، نەهاتوونەتە مەیدان، هەنگاوی دواتر ئەوەیە، كە دەبێت لە بزوتنەوەی جەوانان و دەیەی هەشتاكان تێپەڕبین، لەگەڵ ئەوەشدا كە ئەم دروشمانە هاندەرن، لە هەمانكاتدا بۆ سەركەوتن، دەبێت ئەم بزوتنەوەیە شان بە شانی ئەو دروشمانە، دروشمی دیكە بهێنێتە گۆڕێ تا نیشانی بدەن كە ئەو شۆڕشە تەنیا بۆ ڕوخاندن نییە، بەڵكو لە هەمانكاتدا بۆ بنیاتنانی ژیانێكی باشتر و وڵاتێكی ئازادە و پلان هەیە بۆ بەڕێوەبردنی تەندروستی داهاتووی ئەو كۆمەڵگەیە.
دروشمی (ژن، ژیان، ئازادی)، دروشمێكی گشتیتر، هاندەرێكی سەرەتاییە بۆ تەعبیركردن لە ویست و داخوازییە گشتییەكانی خەڵك، پێموایە دەبێت دروشمی دیكەش بێتە گۆڕێ و نابێت ڕێگە بدەین كە تەنها بزوتنەوەی لاوان بێت، كۆماری ئیسلامی لای وایە كە ئەمە سەربزێوی جەوانانە و كۆتایی پێدێت. پێویستە دایكان و باوكان لەگەڵ لاوەكان، شان بە شانی یەكتر كاربكەن، لە ئەزمون، عەقڵ و تواناكانی خۆیان كەڵك وەربگرن، لاوەكان بە تەنها لە سەرشەقامەكان نەبن، پێوێستە كرێكاران بە گەرموگوڕی بەشداری تێدا بكەن.
* تۆ جانتاكەت پێچاوەتەوە بڕۆیت بۆ مهاباد؟
– ئەوە ئاواتی هەمیشەیمانە، گرنگ جانتاكەی من نییە، گرنگ ئەوەیە، ئەوەی كە كۆمەڵە هەر ئێستا لەوێیە، ئەو حەرەكەتانەی لە كوردستان بەڕێوەدەچێت، دەور و نەقشی كۆمەڵەی پێوە دیارە، بوون و حزوری كۆمەڵەیەكی چەپی ڕادیكاڵی سۆسیالیست لە هەموو شارەكانی كوردستان بەرچاوە، بە دڵنیاییەوە ئەو ڕۆژەی لە ئارامستانی شاری سەقز مەڕاسیمی ناشتنی (مەهسا) بەڕێوەچوو، دروشمەكان، دروشمی كۆمەڵە بوون، دروشمی (ژن، ژیان، ئازادی) پژاك بەرزی كردۆتەوە، تێكۆشەرانی كۆمەڵە بە دروشمەكانیانەوە لەوێ ئامادە بوون. بۆيە گرنگ جانتاكەی من نییە، گرنگ ئەوەیە، بەڵێنی سەركەوتنێكی ئاسان بە خەڵك نادەین، تەنانەت ئەگەر لە كوردستان دەستكەوتیش بەدەست بێت، ئەو دەستكەوتە بۆ درێژە ماوە ناپارێزرێت، بەبێ ئەوەی لە تاران دەسەڵات و هاوسەنگییەكە بگۆڕێت، بۆیە پێمانوایە ئەو خەباتە، دەبێت بۆ دوو مەبەست درێژ بێتەوە:
یەكەم: بۆ ئەوەی زۆر بەهێزتر بێت، تا كۆماری ئیسلامی پێبڕوخێت.
دووهەم: لە جەرگەی بەرەو پێشچوونیدا، بەدیل دروستبكات، بەدیل لە دەرەوەی وڵات دروست نابێت، بەڵكو لە جەرگەی ئەو خەباتەدا دروست دەبێت، ئەزمونی هەموو وڵاتان ئەوە نیشاندەدات.
پێویستە هاوسەنگی هێز بەشێوەیەك بگوڕێت، كە لە جەرگەی شارەكانی كوردستاندا ئەندامانمان بتوانن بە ئاشكرا و بە ناونیشانی خۆیانەوە سەركردایەتی ئەو حەرەكەتە بكەن. ئەگەر بمانەوێت دەستكەوتەكان بۆ درێژماوە پارێزراو بن، پێویستە ئەو بزوتنەوەیە لە كوردستان و لە هەموو ئێران شان بە شانی یەكتر بچنە پێش.
* ئیمكان هەیە لە داهاتوودا، جانتاكەت بپێچیتەوە و بڕۆیت؟
بەڵێ بە دڵنیایەوە “سەركەوتن ئەمڕۆ بێت یان سبەینێ” لە رێدایە. بۆیە دەمانەوێت بە خەڵك بڵێین “خۆتان ئامادە بكەن، ژیانی ئازاد، سەربەست، ئاسودەیی و ئاسایش بەدەست دێنن، بەدەستهێنانی ئەو ئازادی و سەربەستییەش لەلایەن كەسێكەوە نییە، كە جانتاكەی بپێچێتەوە و بە خەڵات بۆتان بهێنێت، بەڵكو دەبێت خۆتانی بۆ ئامادە بكەن”، بەڵێنی سەركەوتنی ئاسان و خێرا بە خەڵك نادەین، ئومێدیان پێدەدەین و نیشانی دەدەین، كە ئەو سەركەوتنە ممكنە.
* لە وەڵامی پرسیاری پێشوودا وتت: ڕەنگە كۆماری ئیسلامی ئێران بڵێت “ئەوە شۆڕشی جەوانانە و حەماسەتەكەیان كاتییە”، بەڵام هەر ئەمڕۆ (400) مەلا واژۆیان كۆكردۆتەوە، ئەوەش حەرەكەتێكی گەورەیە، وەكو بەرپرسی ئێرانیش دەڵێن “ئەوە كاری خۆتان نییە، بۆتان نوسراوە و دەستتێوەردانە”، مەبەستم ئەوەیە تەنانەت مەلاكانیش هاتوونەتە پشت ئەم خۆپیشاندانانە، جگە لە خەڵكانی جیاواز جیاواز، هەرچەندە گوێمان لێبوە، مەلایەك دەڵێت “ئاخوندێك هاتوە و پێی وتووین ئێوە بڕۆن”، ئەمە وڵات و نیشتمانی ئێمەیە، بۆ كوێ بڕۆین؟ پێتوانییە ئەم قسانە تازەن، بە تایبەت كە مەلایەك بیكات؟ لە كاتێكدا كۆماری ئیسلامی ئێران، بەرمەبنای دەوڵەتەكەی، بە پشت ئەستوری بە مەزهەب و مەلاكان پێكهێناوە، بەڵام ئێستا (400) مەلا لە دژی وەستاوە؟
– سەرەڕای هەموو ستەمێك، كە لەسەر خەڵكی كورد هەبوە، ستەمی مەزهەبیش هەبوە، بۆ نمونە لە شاری تاران نزیكەی (2) ملیۆن سوننی مەزهەبی تێدایە، بەڵام تا ئێستاش ڕێگەیاننەداوە تەنها یەك مزگەوتی سوننی دابمەزرێت، واتا لەسەر مەسەلەی مەزهەبیش، خەڵك لەژێر فشاردایە، ئەوانیش تەواوی مەلاكانی ئێران نین، چونكە مەلای شیعە ئیمتیازاتێكی تایبەتی هەیە، ئەو ئیمتیازاتە بۆتە هۆی ئەوەی لە چەند قۆناغدا ئەو ڕژێمە بپارێزن، مەلايی سوننی ئەو ئیمتیازاتەیان نییە.
لەلایەكی ترەوە، بزوتنەوەكە زۆر كۆمەڵایەتی بۆتەوە، مەلایەك كە ڕەنگە بەرژەوەندی تایبەتیشی هەبێت، بەو جۆرە دێتە ناو مەسەلەكەوە، بە هەموو ئەوانەشەوە هێشتا لە ئاستی هەموو ئێراندا، هەموو هێزێك نەهاتوە، بەڵام لە كوردستان جیاوازی هەیە، ئەو دوو مانگرتنە گشتییەی بانگەوازمان بۆ كرد و نزیكەی (90%) وەڵامی وەرگرتەوە، وەكو ڕیفراندۆمێك وابوو دژ بە كۆماری ئیسلامی، ئەمە مانگرتنێكی سیاسی بوو، لە كوردستان حەرەكەتەكە جەماوەرییە و هەموو چین و توێژەكانی تێدایە، هەر یەكێكیان بە پێی هەلومەرجی تایبەت بە خۆی دێتە ناو مەسەلەكە، بۆ نمونە بەشێكی زۆریان لە خۆیان ڕانابینن بێنە سەر شەقام و سنگیان بدەنە بەر گوللە، ڕەنگە ئەو ئینێرژی و توانا و چاونەترسییەیان تێدا پەیدا نەبوو بێت، بە مانگرتن هەڵوێستی خۆیان نیشاندەدەن.
ئەگەر چاودێرێك لە دەرەوە تەماشای بابەتەكە بكات، بەمشێوەیە دەیبینێت “كوردستان حیزبی سیاسی تێدایە، ئەو حیزبە سیاسییانە داوا لەخەڵك دەكەن، خەڵكیش بەبێ دوودڵی وەڵامیان پێ دەدەنەوە”، ئەمەیە كە مەلایانی كوردستان دێنێتە ناو بابەتەكەوە، جەوهەری جەماوەریبوونەكەی لێرەدایە، ئەمەش لە ئاستی هەموو ئێران بەدی نەهاتوە و دەبێت هەوڵی بۆ بدەین.
* مانگرتنی سەرتاسەری و داخستنی دوكان و بازاڕەكان، یەكگرتوانە بەڕێوەچوە، بۆ نمونە (90%) داخراوە، ناشتوانین جیای بكەینەوە، كە ئەم دوكانە كۆمۆنیستە، ئیسلامیستە، ناسیۆنالیستە، بەشێكی زۆریان دڵیان لەگەڵ ئەم خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییانەیە، خەڵكێكی زۆریش دێنە سەر شەقام، ناتوانین ئەوانیش جیا بكەینەوە، كە ئایا دیموكراتە، كۆمەڵەیە، پژاكە، مەبەستم ئەوەیە خەڵك یەكگرتوانە دێنە سەر شەقام، بەڵام گلەیی لەسەر ئێوە هەیە، چاودێران پێیانوایە ئێوە یەكگرتوو نین، بۆ نمونە ناوەندی كاری هێزەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان (دیموكرات و دوو كۆمەڵە)، گلەییان لە (تۆ) هەیە، كە تۆ ناچیتە پای ناوەند و ڕاگەیاندنەكانی ئەوان، واژۆی هاوبەشیان لەگەڵ ناكەیت، لەهەمانكاتدا زۆر نیگەرانن لە (پژاك)، چەند جاریش ڕوونیان كردۆتەوە و بە ئاشكرا وتوویانە: كە دروستكراوی پەكەكەیە، لەهەمانكاتدا دان بە (سازمانی خەبات)دا نانێن، ئاشكرایە ئێوەش تێبینی زۆرتان هەیە لەسەر ئەم بابەتانە، بۆچی ئەوە نابینن، كە خەڵك هەموو كێشە، ململانێ و ئیدۆلۆژی جیاوازی ئێوەی خستۆتە لاوە، سنگی بەر گوللە دەدات، بەڵام ئێوە ئامادە نین، فاكتیشم لەبەر دەستە، كە ئێوە نەتانتوانیوە لە ماوەی ئەم مانگەدا ڕاگەیاندنێكی هاوبەش بدەن، واژۆیەك بخەنە سەر كاغەزێك، ئەمانە لە چییەوە سەرچاوە دەگرێت؟ بۆچی گلەیی خەڵك لەبەرچاو ناگرن؟
– بێگومان ئەو داوایەی خەڵك لە جێگەی خۆیەتی، ئەو یەكگرتووییەیان پێویستە و لە كردەوەكانیشیاندا ڕەنگیداوەتەوە و بەڕێوەی دەبەن، بەڵام بۆچی حیزبە سیاسییەكان ناتوانن، گوزارشت لە ویستی جەماوەر بكەن، ئەوە هۆكاری سیاسی كۆنكرێتی هەیە، بۆ نمونە ناوەندی هاوكاری پێکهاتەیەك نەبوە كە لەسەر بنەمای ڕێككەوتنێكی سیاسی پتەو شکڵی گرتبێت، لایەنی تێدا بوە، پێش ئەو سەرهەڵدانە وتوویەتی: پێویستە هەرچی زوە، كۆماری ئیسلامی بێنینە بەردەم گفتوگۆ، لایەنی تێدا بوە، وتوویەتی: دەبێت بچینەوە خەباتی چەكداری بكەین، لایەنی تێدایە، كە چۆتە ناو بەرەی بەشێك لە ئۆپۆزسیۆنی ئێرانەوە، كە تا سەر ئێسقان دژی كورد و مافی نەتەوایەتی كوردانە، باڵ و كەسی تێدا بوە، كە لە ئامانجی كوردایەتی خۆی پاشەكشەی كردوە، هەر بۆیە تا پێش ئەم خۆپیشاندانانە دامەزراوەیەك بوو بۆ دیبلۆماسی، بۆ پەیوەندی گرتن لەگەڵ ئەم دەوڵەت و ئەو دەوڵەت، دیار نییە كە لەو بابەتەش سەركەوتوو بوە یان نا؟
ئێستا كە بزوتنەوەی جەماوەری كەوتۆتە ڕێ، بزوتنەوەی جەماوەری دەتوانێت بەشێكی زۆر لەو كێشانە چارەسەر بكات، بەڵام لە هەمانكاتدا هێشتا هێندەش بەهێز نییە كە بتوانێت جیاوازی فەرهەنگ و سیاسەتی گیان سەختی نێوان حیزبەكان تێكبشكێنێت، بەڵام ئومێدەوارین كە ئەو بزوتنەوەیە بچێتە پێش و ئەزمونیشمان هەیە، هەیئەتی نوێنەرایەتی گەلی كورد لە ساڵی (1980) پێكهاتبوو لە كۆمەڵە و دێموكرات، لەگەڵ سازمانی فیدائیان، حیزبی دێموكرات زۆر سەرسەختی نیشاندەدا لە پێكهێنانی ئەو هەیئەتەدا، تەنها كاتێك ئەو هەیئەتە بە كرداری دامەزرا، كە خۆپیشاندانێكی زۆر گەورە بە بانگەوازی ئێمە و (مامۆستا شێخ عیزەدین) بەڕێوەچوو، چەند هەیئەتی نوێنەرایەتی لە ناوخۆیی وڵاتەوە هاتن و پەیوەندییان گرت، فشارێكی كۆمەڵایەتییان دروستكرد، پێموایە لە داهاتوودا ئەو ئەزمونە بە جۆرێك لە جۆرەكان دووپات دەبێتەوە.
سەبارەت بە ڕاگەیاندنی بەیانی هاوبەش، ئێمە ئامادە بووین بۆ مانگرتن بەیانی هاوبەش دەربكەین، بەڵام ئەوان ئامادە نەبوون، لەبەرئەوەی دەیانەوێت فشار لەسەر ئێمە دروستبكەن تا بچینە ناو ناوەند، ئەوكات بەیانی هاوبەش لەگەڵ ئێمە دەربكەن.
ئەوەش كە گرنگە، ئەوەیە كە ئامانج لەو یەكگرتووییە چییە؟ ئامانج ئەوەیە، كە هەم لەو بزوتنەوەیەدا هەنگاوی بەرەو پێش بەرین، هەم وەڵامی نیگەرانییەكانی خەڵكی كوردستان بدەینەوە، یەكێك لە نیگەرانییەكان ئەوەیە، كە هەموو ئەو حیزبانە هێزی چەكدارییان هەیە، سبەی ئەم هێزە چەكدارانە دێنەوە وڵات، ئەگەر بزوتنەوەی جەماوەری هێز و دامەزراوەی خۆی پێكنەهێنا بێت، كێشە دروست دەبێت، ئەزمونیش ئەوەی نیشانداوە، ئەگەر هەیە شەڕ و تێكهەڵچوون لە سەر دەسەڵات ڕووبدات، كەواتە دەبێت بەشێوەیەك بێت، كە ئەو هەماهەنگییە بە جۆرێك بچێتە پێش، كە نیگەرانی خەڵك بڕەوێتەوە.
ئەوەی گرنگە لە ئێستادا ئەوەیە، كە هەموو حیزبە سیاسییە چالاكەكانی كوردستان بەبێ جیاوازی كۆببنەوە و لەسەر پرۆژەیەكی وەها قسە بكەن، تا ئاشكرا ببێت چ بەربەستێك هەیە لەسەر ڕێگای پێكهێنانی پرۆژەیەك، كە تێیدا كێشەی دواڕۆژی فرەملیشیایی لە كوردستان وەڵام وەربگرێتەوە، ئەگەر ئەوە نەكەین، بلۆك بەندی دروست دەبێت، بلۆكێك دروست دەبێت لە بەرامبەر بلۆكێكی دیكەدا، ئەگەر (3 – 4) لایەن پەراوێز بخرێن هاوپەیمانێتی دروست نابێت، ئەوەش مەترسییەكە جددیتر دەكاتەوە.
* پێتوایە ئەو بلۆكانە كێ دەبن؟
– بۆ نمونە لەبەرچاو نەگرتنی ڕۆڵ و دەوری پژاك، پژاك هەر ئیدۆلۆژی، باوەڕ و هاوپەیمانێكی هەبێت لە ناوچەکەدا، بۆتە یەكێك لە هێزە واقعییەكان لە مەیدانی كوردستان، هێزی چەكداریشی هەیە، ژمارەیەكی زۆر لە كادری پەروەردە كردوە و چالاكانە كاردەكەن، ژمارەیەكی زۆریان لە ناوەوە هەن، ئەگەر سەیری ئەو فیلمە دیكۆمێنتارییانە بكەین، كە لە خۆپیشاندانی شاری سنە بۆ پشتیوانی لە كۆبانێ ساز كراوە، دەبینین بەشێكی زۆریان پەرچەم و ئاڵای سوریان بەدەستەوەیە، نیوەشیان ئاڵای پژاك و پەكەكەی بە دەستەوەیە، دروشمی (ژن، ژیان، ئازادی) لای ئەوانەوە بەرز دەبێتەوە، دونیا دەگرێتەوە، جگە لەوانە هێزی چەكدارییان هەیە، پایەگا و بنكەیان داناوە و سنوریان تەنیوە، دەرفەتی ئەوەشیان هەیە لە شوێنی ترەوە هێز زیاد بكەن، بۆ ئەو ڕاستییە چی دەكەیت؟ پەراوێزی دەخەیت؟ دەیخەیتە گۆشەیەكەوە و ئینكاری دەكەیت؟ یان ڕێگە چارەیەك دەدۆزیتەوە بۆ هەماهەنگی لەگەڵی؟ كارم بە جیاوازییەكانی نییە، بەڵام ئەوە ڕاستییەكەیە، كە دەبێت ڕێگە چارەیەك بدۆزیتەوە بۆ هەماهەنگی.
یەكێك لە كێشەكانی پێكهێنانی یەكگرتوویەكی گشتگیر ئەوەیە، كە ڕاستییەكە نابینن، لە ئەنجامدا هەست بە نیگەرانییەكانی ئێمە ناكەن، كە ئەگەر ئێمە بچینە ناو ناوەندی هاوكاری و بەرەیەك لەلایەكی تر دروست ببێت، كە چەند حیزبێكی تری پەراوێز خست بێت، زەمینە خۆشدەكات بۆ دروستبوونی كارەساتێك لە دواڕۆژی كوردستاندا.
* بۆچی هێندەی پشتیوانی لە (پژاك) دەكەن، پشتیوانی لە (سازمانی خەبات) ناكەن، كە جەڕیانێكی ڕەسەنە، لەبەرئەوەیە كە هێزێكی گەورەی نییە؟ یان (كۆمەڵە و دێموكرات)، تۆ و حیزبەكەت تاوانبار دەكەن، ئەو هاوڕێیانەشتان كە لێتان جیابوونەوە، یەكێك لە ڕەخنە گرنگەكانیان لە تۆ ئەوەیە، دەڵێن “دەچێت بۆ كۆنگرەی كەنەكە”، گوایە وتووتە: خوێن دەدەین بە ڕۆژئاوا، كە لە پژاك نزیكن، بۆچی هێندەی لە (پژاك) نزیكی، هێندە لە (كۆمەڵە و دێموكرات) نزیك نیت؟ دەتەوێت سەنتەر بیت؟ یان مێژوویەكتان هەیە لەگەڵ (دێموكرات) و پێتانوایە كاری هاوبەشیان لەگەڵ ناكرێت؟
– مەسەلەكە بەوشێوەیە نییە، هێندەی كاری هاوبەشمان لەگەڵ حیزبی دێموكرات كردوە، (1%) ئەو ڕێژەیەمان لەگەڵ پژاك نەكردوە، لەگەڵ دێموكرات مانگرتنی سەرتاسەریمان ڕاگەیاندوە، هەڵبژاردنمان تەحریم كردوە، زۆر كێشەمان هەبوە لە هەرێمی كوردستان، پێكەوە چارەسەرمان كردوە، دیدار و چاوپێكەوتنی بەردەواممان هەبوە، پرۆژەی هاوكاریمان داڕشتوە، پشتیوانمان لە پژاك، مانای ئەوە نییە ئەو پێوەندیانە سارد دەكەینەوە. ئەوە ڕاستییەكەیە، ئەو هێزە، هێزێكە لە مەیداندایە، پێوەندیشی بە پەكەكەوە دەتوانێ ڕێگەیەك بێ بۆ ئەوەی كە بزوتنەوەی خەڵكی كورد لە ڕۆژهەڵات گرێ بدات بە پارچەكانی تری كوردستانەوە، بە مەبەستی پووچەڵ كردنەوەی پیلانی دوژمنانی خەڵكی كورد.
ئاشكراشە مەسەلەی كورد، لە هەر كام لەو پارچانە، تایبەتمەندی خۆی هەیە، بەڵام لەهەمانكاتدا مێژوو و ژیانی ڕاستەقینە، سروشتی ستەمی نەتەوایەتی وایكردوە، كە ئەم بزوتنەوانە پەیوەندییان لەگەڵ یەكتر هەبێت، ئەگەر ئەوە ڕەچاو نەكەین، مومكینە دوژمنانمان كەڵكی لێوەربگرن و بە دژی خۆمان بیخەنە كار.
* بەم كێشانەی كە باستكرد، بەو لێكۆڵینەوانەی كە زۆرتر لێكۆڵینەوەی سیاسی بۆ دەكەیت، لە هەندێ شوێن هەست دەكەم ناتەوێت گرفتەكان قووڵ ببێتەوە، یان ناتەوێت هەموو كێشەكان باسبكەیت، بەڵام بەو حاڵەی كە ئێستا ئۆپۆزسیۆنی كوردی ئێران هەیەتی، لە بەرامبەریشدا ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی، لە ئەگەرەكانی ڕووخانی چەند مانگی داهاتووی كۆماری ئیسلامی ئێران، سیناریۆكە، یان تابلۆكە چۆنە؟ لانیكەم ڕۆژهەڵاتی كوردستان، كوردستانەكەی چی لێدێت؟
– ئەگەری دەركەوتنی دوو تابڵو هەیە:
یەکەم: ئەوەی کە ئێستا لە درێژەی گەشەكردن و بەرەو پێش چوونی خۆیدا بە شێوەیەكی شۆڕشگێڕانە كۆماری ئیسلامی بروخێنێت و تاران و شارەكانی دیكەی ئێران بە كوردستانیشەوە ئازاد بن. كەسایەتيیەكان دەناسرێن، بە خێرایی بۆ پڕكردنەوەی بۆشایی دەسەڵات شۆڕاكان لە خوارەوە هەتا سەرەوە پێكدێن. ئەوجار بەپێی هاوسەنگی هێز شكڵی دەسەڵات، شۆڕایی بێت یان پارلمانی، دیاری دەكرێت. یاسای بنەڕەتی وڵات دەنوسرێتەوە و بە دەنگی خەڵك پەسەند دەكرێت. ئەم ڕەوتە ئەزمونێكی ناسراوی شۆڕشی سیاسیيە لە جیهاندا. لە ڕوانگەی ئێمەوە لەو شۆڕشەوە بەپێی هێز و توانایی چینی كرێكار و خەڵكی زەحمەتكێش دەڕۆين بەرەو شۆڕشێكی كۆمەڵایەتی. لە وەها تابڵویەك دا لە كوردستان هێزی چەكداری حیزبە سیاسیيەكان دەوری لاوەكیان دەبێت و دێنە ژێر دەسەڵاتی دامەزراوەی ڕەسمی دەسەڵات. ململانێكان دەچنە قۆناغی شارستانیانە و هێمنانە و مەترسی شەڕی ناوخۆ نامێنێت. مافە نەتەوایەتييەكان و ئازادی و دێموكراسی لە یاسای بنەڕەتیيدا جێگیر دەبێت. لەو سیناریۆیەدا خەڵكی كورد چانسێكی گەورەی هەیە، بۆ ئەوەی مۆركی خۆی لەو شۆڕشە بدات و كۆتایی بە ستەمی نەتەوایەتیش بهێنێت.
دووهەم: تابلۆیەكی دیكە ئەوەیە، كە ئەو بزوتنەوەیە لە نیوەدا لەبار ببرێت و ئەو ڕەوتە نەپێوێت، كە ئەو ڕەوتەی نەپێوا، واتا ئەو دەسەڵاتەی كە ویست و داخوازی ئێمەیە لە ئاستی ئێراندا نەیەتە كایەوە، بەدیلێكی تری بۆ دروست بكرێت، بەدیلێك لە ئاڵوگۆڕەكانی ناوخۆيی حكومەتدا دروست ببێت، لەو سیناریۆیەدا مومكینە بارودۆخێك بخوڵقێت، ڕژێم لاواز بێت، بەڵام نەڕوخێت، كوردستان لەبەرئەوەی بەدیلی خۆی هەیە چارەنوسێكی جیاواز پەیدا بكات، كەم و زۆر هاوشێوەی ئەوەی لە سوریا ڕوویدا. بۆ ئەو حاڵەتە ئەو ناتەباییەی نێوان هێزەكان، زۆر مەترسیدارە، چونكە ئەگەر شۆڕش لە ئێران پەرەنەستێنێت، شۆڕش لە خودی كوردستان دادەمركێتەوە، خەڵك دەچێتە پەراوێزەوە، لە كاتێكدا دەسەڵاتی مەركەزیش نەماوە، واتا بۆشایی دەسەڵات دروست دەبێت، بەبێ ئەوەی خەڵك لە مەیداندا بێت، ئەوكات مەیدان دەكەوێتە دەست ئەحزابی سیاسی، ئەوانیش چەكدار و سازماندراون، كارەسات لێرەوە دەستپێدەكات، ئێمەش بەو حاڵەتە نیگەران دەبین، نیگەرانی ئەوە نین، كە ئەگەر شۆڕشێكی كۆمەڵایەتی گەورە لە ئێران پەرەبستێنێت، كورد و خەڵكی كورد زەرەر بكات، یان چاوەڕێی مەترسی سیناریۆی ڕەش بكەین، ئەوەی ترسی ئێمەیە، ئەوەیە كە ئەو بزوتنەوەیە لە نیوەدا بەری پێبگیرێت و لەبار بچێت.
لە هەر كام لەم دوو تابلۆیەدا، هەم دەستكەوتەكان ئاشكران، هەم زەرەر و زیانەكان، ئەو بزوتنەوەیەش لە ماوەی ئەم یەك مانگەی تەمەنیدا، كۆمەڵێك دەستكەوتی سیاسی و كۆمەڵایەتی بەدەستهێناوە، كە لە مێژووی ئێران ناسڕێتەوە و پشت گوێ ناخرێت، دەمەوێت بڵێم تا ئەمڕۆ خوێنی (مەهسا) و ئەو لاوانە بە فیرۆ نەچوە، بە هیچ شێوەیەك كۆماری ئیسلامی ئێران و كۆمەڵگەی ئێران ناگەڕێتەوە دۆخی مانگێك لەوەو پێش، ئەوەش سەركەوتنێكی گەورەیە.
هەندێك شت لەو بزوتنەوەیەدا هاتە گۆڕێ، كە زۆر گرنگن بۆ خەڵكی كوردستان، ئەو شوێنانەی كە بەردەوام مەترسی ئەوەی لێدەكرا، كە كێشەی نەتەوایەتی تێدا قوڵ ببێتەوە، وەكو نەغەدە و ورمێ، یان كێشەی مەزهەبی تێدا قوڵ ببێتەوە، وەكو كرماشان، قوروە و بیجاڕ، هەموو ئەوانە یەكگرتوانە هاتنە مەیدانەوە، داخوازی مانگرتنی گشتی لە هەموو ئەو شوێنانە وەڵامی وەرگرتەوە، ئەمەش دەستكەوتێكی گەورەیە، چونكە هەمیشە یەكێك لە مەترسییەكان بوە، ئەم دەورەیە نیشانیدا كە هەنگاوێك بەرەو پێش چووین، بە شێوەیەك لە نەغەدە كورد و تورك، لە شاری ورمێ كورد، ئەرمەنی و تورك پێكەوە خۆپیشاندان دەكەن و دەرگای ماڵی خۆیان بەرەو ڕووی یەكتر دەكەنەوە و پشتیوانی لە یەكتر دەكەن، ئەوەش دەستكەوتێكی گەورەیە.
لە بیرمە (2) ساڵ لەمەوپێش، ڕەهبەری یەكێك لە حیزبە سیاسییەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان دەهات و حسابی ژمارەی كوردەكانی ورمێی دەكرد، دەیویست بزانێت، كورد ژمارەی چەندە، تورك ژمارەی چەندە، ئەگەر ئەم خەباتە نەبوایە، دەبوو شەڕی كۆڵان بە كۆڵان لەگەڵ ئەرمەن و تورك بكەین، بەڵام ئێستا ئەوە سڕاوەتەوە، ئەوەش دەستكەوتێكی گرنگی ئەو خەباتەیە.
دەستكەوتێكی دیكە ئەوەیە، كە بەشێوەیەكی گشتی هەماهەنگییەك هەیە لەنێوان خەباتی سیاسی لە كوردستان و شارەكانی تری ئێران، هەماهەنگییەكە لەوەدایە، كە لەگەڵ ئەوەی دەستبردن بۆ چەك ئاسانە، مومكینە حیزبە سیاسییەكان بە هێزی چەكدارەوە بچنەوە، ئەگەریش نەچنەوە، دەتوانن خەڵك هانبدەن چەكدار بن و ڕێكیان بخەن، بەم جۆرە ئاستی خەبات لە كوردستان داببرێت لە باقی شوێنەكانی ئێران، بە خۆشیەوە سەرەڕای هەوڵی رژێم نە لە كوردستان و نە لە بلوچستان ئەمە ڕووینەدا، ئەوانە هەمووی دەستكەوتن بۆ ئەم دەورەیە، و سەرمایەن بۆ پێشكەوتنەكانی دوارۆژ.
* سەبارەت بە دەور و نەقشی ئەمەریكا و وڵاتانی زلهێز لەم ململانێیەدا، زۆر كەس پێیوایە ئەمەریكا جددی نییە لەم بابەتەدا، ئەو فشارانەش كە دەیكا وەكو كارتی گوشار بەكاریدەهێنێت، بۆ ئەوەی زیاتر ئێران دەستەمۆ بكات، بەڵام بۆچوونێكی تریش هەیە، كە منیش پشتیوانی دەكەم، ئەویش ئەوەیە، كە ترسی وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا لە ڕووخانی كۆماری ئیسلامی ئێران ئەوەیە، كە نازانێت بەدیلەكەی كێیە، نەبوونی بەدیل سازییەك، یان ئەڵتەرناتیڤێك كە بەرژەوەندیيەكانی خۆی بپارێزێت لەم ململانێیەدا و نەكەوێتە دەست ڕوسیا و وڵاتانی نەیاری، هێشتا بۆی ساغ نەبۆتەوە، كە ئایا لەگەڵ ڕووخانی بێت، یان گەمارۆی بدات؟ تۆ پشتیوانی كام جۆرە بۆچوونەیان دەكەیت؟
– بە تەواوی پشتیوانی لەو بۆچوونەی تۆ دەكەم، پێموایە نمونەی عێراق، لیبیا و سوریایان لەبەرچاوە، تێكدانی ئەو وڵاتانە و دروستبوونی پاشاگەردانی بەبێ ئەڵتەرناتیڤ، هێزی چەكداری جۆراوجۆر، كە هەر لایەك گۆشەیەكی وڵاتی بەدەست بێت، لە بەرژەوەندی ئەوان نییە، بەرژەوەندی ئەوان لەوەدایە، كە وڵات ئارام بێت، تا بتوانن سەرمایەی خۆیانی تێدا بڵاوبكەنەوە، قازانج كۆبكەنەوە، دروستبوونی پشێوییەكی لەو شێوەیە، ئاشكرایە هیچ كام لەو بەرژەوەندییانە دابین نابێت، هەر بۆیە تا لەوە دڵنیا نەبن، كە ئەو بەدیلەی دێتە سەر كار، بەرژەوەندی ئەوان دەپارێزێت، بارودۆخی ئێستایان پێ باشتر دەبێت، بەڵام ئەوەش ئاسان نییە بۆیان، لەبەرئەوەی بیروڕای گشتی هەیە، ویژدانی مرۆڤایەتی هەیە، پێویستیان بە دەنگی خەڵكی وڵاتەكانی خۆیانە، بۆیە ناتوانن بە ڕاشكاوی بێدەنگی هەڵبژێرن، بەڵكو دەبێت هاوسەنگییەك ڕابگرن.
ئەو هاوسەنگییەش لەگەڵ بەرژەوەندی ناوخۆیی خۆیان دەگونجێت، بەڵام لە راستیدا، تا ئەمڕۆ ڕووخانی كۆماری ئیسلامی لە قازانجیان نییە، هێشتا دەرگای بەرجامیان دانەخستوە، هێشتا ئەو فشارانەی كە دەتوانن بیهێنن، نەیانهێناوە، بۆیە پێموایە دەبێت ئەو بەرچاو ڕوونییە بدەین بە خەڵك، كە چاوەڕێ مەبن لەلایەن ئەوانەوە هاوكارییەكی جددی بكرێن بۆ ڕووخانی كۆماری ئیسلامی ئێران.

بۆردومانی بارەگاكانی حیزبەكانی ڕۆژهەڵات

* لە سەرەتای ئۆكتۆبەری ئەمساڵ كۆماری ئیسلامی پەلاماری بارەگاكانی حیزبە رۆژهەڵاتیيەكانی لە هەرێمی كوردستاندا، ئەم پەلاماردانە هاوكاتبوو لەگەڵ خۆپیشاندانەكانی ئێران، بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران، هەم سوپای پاسداران بە ڕەسمی، هەم قەرارگای سوپای حەمزەیی سەر بە سوپای پاسداران ئێوە تۆمەتبار دەكەن و دەڵێن “ئەم هێزانە دەستیان هەیە لە ئاژاوەكانی ئێران، لەبەرئەوە بۆردومانمان كردوون و فڕۆكەی بێ فڕۆكەوانمان ناردۆتە سەریان”، ئەم ڕووداوە بۆ ئێوە چۆن بوو؟ پێشبینی كراو بوو؟ ئەم قسانەی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران ڕاستە، یان پێچەوانەكەی ڕاستە و مانای ئەوەیە، ڕەگ و ڕیشەتان لەناو كۆمەڵگەی ڕۆژهەڵاتی كوردستان هەیە، دەور و نەقشتان هەبوە، هاوشێوەی ئەوەی خۆیان دەیڵێن، دەور و نەقشتان هەبوە، ڕەگ و ڕیشەی كۆمەڵایەتی و سیاسیتان هەیە؟ ئەم ڕووداوگەلە چۆن بوو؟ ئێوە چۆن دەیخوێننەوە؟
– ئەم مەسەلەیە چەند لایەنی هەیە:
یەكەم: دەستتێوەردانی كۆماری ئیسلامی لە كاروباری هەرێمی كوردستان، تەنانەت موشەكباران و تۆپباران كردنیش پێشینەیەكی هەیە و لە ماوەی سێ دەیەی رابردودا بەردەوام تۆپبارانی سنورەكانی كردوە، هەموو پاساوەكەشی ئەوە بوە، كە ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی لێیە، بەڵام بۆ ئێمە ئاشكرایە، كە ئەم پەلامار و هێرشانە لە هەمانكاتدا شكاندنی سەروەری حكومەتی هەرێم بوە، نیشاندانی ئەوەی كە ئەو دەسەڵاتە بە ڕەسمی ناناسێت، پێیانوایە حكومەت لەم سنورەدا نییە و هەر كات بیانەوێت دەتوانن سنورەكەی ببەزێنن و هەموو كارێك بكەن، بە شێوەیەك كە دیتمان لە ساڵی (1996) لە باشماخەوە سنوریان بەزاند و یەكسەر خۆیان گەیاندە شاری كۆیە و تۆپبارانی بارەگای حیزبی دێموكراتیان كرد، بەڵام خۆشیان ئەوە دەزانن، كە یەك پێشمەرگەی حیزبی دێموكرات خوێن لە لوتی نەهاتوە لەو تۆپبارانەدا، بەڵام ئەوەی بۆیان گرنگبوو، ئەوەبوو كە لەشكری ئێران بەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا بێت و حكومەتی هەرێم لەبەرچاوی خەڵك بچووك بكەنەوە.
دووهەم: پەیوەندیدارە بە بارودۆخی پێش ئەم ڕووداوانە، كۆماری ئیسلامی و توركیا لە ڕكابەرییدان لە هەرێمی كوردستان، واتا هەردووكیان بەرژەوەندی خۆیان هەیە، كۆماری ئیسلامی نایەوێت هەرێمی كوردستان بە تەنها بۆ توركیا جێبهێڵێت و بیكاتە پاوانی توركیا، لەبەرئەوە داوای بەشی ئابوری و سیاسی خۆی دەكات، دەستتێوەردان دەكات، بەشێوەیەك كە لە بەشی توركیا كەمتر نەبێت، هەم بۆ توركیا، هەم بۆ كۆماری ئیسلامیش، پاساوەكە ئۆپۆزسیۆنە، ئەمریكا وەكوو دەسەڵات لەو ناوچەیە بەو جۆرەی كە گڵۆپی سەوز بۆ توركیا هەڵدەكات بۆ كۆماری ئیسلامی ناكات، هەر بۆیە قورساییەكە بە قازانجی توركیەیە و كۆماری ئیسلامی هەوڵدەدات دەرفەتەكان لە دەست نەدات.
سێیەم: مەسەلەی عێراقە، كۆماری ئیسلامی دەیەوێت مۆری خۆی لە پێكهاتەی دەوڵەتی عێراق بدات، دەیەوێت كوردستانیش بكاتە ئامرازێك، تا لایەنی خۆی لە بەغدا بەهێز بكات، بۆیە دەبێت لێرە هەرێمی كوردستان ئومێدەوار بكات بە سازشی زۆرتر لە ڕێگەی فشار هێنانەوە، ماڵێك لە نزیك بارەگاكانی پارتی دەداتە بەر موشەك، بە بیانووی ئەوەی كۆبوونەوەی مەئمورانی ئیسرائیلی تێدا بوە.
چوارەم: ئەمانە لەلایەكەوە، ئێستاش لەم دەورەدا شتێكی نوێ زیاد بوە، ئەویش ئەو خۆپیشاندان و سەرهەڵدانانەیە، ئێستا كە چەخماخەی ئەو خەبات و سەرهەڵدانە لە كوردستانەوە لێدراوە، دەیەوێت بڵێت “ئەوە لە دەرەوەی سنورەكانەوە ئاڕاستە كراوە”، حیزبە سیاسییەكان بە حیزبی دەرەوەی وڵاتی دەزانێت، نەك بەوشێوەیەی كە ئەو ئەحزابانە ڕیشەی كۆمەڵایەتییان لە ناوخۆیی وڵات هەبێت، هەروەها دەیەوێت مەسەلەی كوردستان بەرجەستە بكاتەوە، تا بڵێت “ئەوە هەر ئەو حیزبانەن، كە جیاوازی خواز بوون”، دەیانەوێت بە خەڵكی ئێران بڵێن “وریابن ئەو چەخماخەیە لە جێگەیەكەوە لێدراوە، كە خۆیان جیاوازی خوازن و دەیانەوێت ئێران دابەشبكەن”، هەموو ئەوانە پاساو و بەهانەن، بۆ ئەوەی سەرنجی خەڵك لە كۆمەڵگەوە ڕابكێشن بەرەو دەرەوەی سنورەكان، دەیەوێت كوردستان بكاتە مەترسییەك بۆ خەڵكی ئێران، سەبارەت بە دابەشكردنی ئێران و جیابوونەوەی.
* بۆچوونێك هەیە، كە گوایە ئێوە پێشتر لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە ئاگادار كراونەتەوە، بۆیە هیچ زەرەر و زیانێكتان بەرنەكەوتوە؟
– لە هیچ لایەنێكەوە بە دیاریكراوی بۆ ئەو رۆژ و كاتە ئاگادار نەكراوینەتەوە، بەڵام یەكێتی كە بارەگاكانی ئێمە لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی ئەوانە بەردەوام ئامۆژگارییان كردووین و وتوویانە: ئێمە ناتوانین بەرانبەر بە هێرشی كۆماری ئیسلامی بەرگری لە ئێوە بكەین، دەبێت خۆتان ئاگاتان لە خۆتان بێت. بەڵام سەبارەت بە پەلامار و هێرشی ئەمجارە، خودى كۆماری ئیسلامی بوو كە هۆشداریدا، ئێمەش بە جددیمان وەرگرت، چونكە ئاشكرا بوو، جگە لەو هاندەرانەی پێشووتر، ئێستا ئەو ڕاپەڕین و خۆپیشاندانەی لە ئێران دەكرێت زیاد بوە و دەیەوێت سەرنجەكان بەرەو دەرەوەی سنورەكان ڕابكێشێت.
* كۆماری ئیسلامی مافییەتی تۆپبارانتان بكات؟
– لە ڕووی حقوقی نیودەوڵەتیيەوە كۆماری ئیسلامی ئەو مافەی نییە، چونكە ئەوە دەستدرێژیە بۆ سەر دەسەڵاتی حكومەتی هەرێم. ئێمە بە زۆر خۆمان بە سەر حكومەتی هەرێمدا نەسەپاندوە. ئیمە بە رێككەوتن لێرەین و لێرەشەوە هێرشی چەكداریمان نەكردۆتە سەر كۆماری ئیسلامی. بەشێكی زۆر لە تەشكیلاتەكەمان لە سوئێدە، بەشێكی لە ئەڵمانە، تەلەفزیۆنەكەمان لە وڵاتێكی ئەوروپاییەوە بڵاودەبێتەوە، ئەگەر مافی خۆیەتی هێرش بكاتە سەر ئوپۆزسیۆنی خۆی دەبا چەند موشەكیش بەو وڵاتانەوە بنێت، چونكە هەمان حیزبە، بەهانەكەی ئەوەیە، كە گوایە ئێمە لێرەوە هێزی چەكدار دەنێرینەوە و خەباتی چەكداری دەكەین دژی كۆماری ئیسلامی، لە كاتێكدا (20 – 30) ساڵە كاری وەهامان نەكردوە، بۆیە ئەوە پاساوێكی دروست نییە.
ئەگەر پاساوەكەیان ئەوەیە، كە نفوزمان هەیە، ڕەنگە نفوزەكەمان لە ئەڵمانەوە ئاڕاستەی ئێران بكەین، ئێستا لەم سەردەمەدا كە دونیا پێشكەوتوە، تەنها لە ڕێگەی ڕادیۆ و تەلەفزیۆن و تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانەوە چیت هەبێت دەتوانیت بە هەموو خەڵكی ڕابگەیەنیت، ئێمەش چیمان هەبێت لەهەمان ڕێگەوە دەتوانین بە خەڵكی ئێرانی ڕابگەیەنین، ئەگەر ناتوانێت لەو وڵاتانە ئەو كارانە بكات، بۆچی لە هەرێمی كوردستان دەیكات؟ چونكە بە لاوازی دەزانێت، دەزانێت هەرێم ناتوانێت كاردانەوەی هەبێت، چونكە دەزانێت هاوپشتییەك هەیە لە نێوان كوردی ئێرە و كوردی ئێران، ئەگەرنا لای هەموان ئاشكرایە، كە ئەگەر ئێمە لە حاڵی شەڕدا بین لەگەڵ كۆماری ئیسلامی، بێگومان شەڕمان بەرامبەر دەكرێتەوە، من تۆپ بە ئەوەوە دەنێم، ئەویش بە پێچەوانەوە تۆپم پێوەدەنێت.
* بەڵام ئەوەی ئێوەش دەیكەن نیوە شەڕە؟
– نەخێر، خەباتی سیاسییە.
* ئەگەر پێتوایە خەباتی سیاسییە بۆچی لێرە چەكتان لە شانە، جیاوازی لەگەڵ وڵاتانی دیكە چییە؟
– مەسەلەی چەكدار بوون لێرە پێوەندی هەیە به سروشتی سیاسی ئەو ناوچەیە. لێرە حیزبی سیاسی چەكدارن، عەشایر چەكدارن، حەشدی شەعبی لە پاڵدەستی ئێمە بە چەندین گرووپی جیاواز و هەر كامەی سەر بە لایەنێك چەكدارن، داعش هەر ماوە، گروپی تیرۆریستی كۆماری ئیسلامی بە نهێنی هەن و چەكدارن، تەنانەت خەڵكی ئاسایی زۆربەیان چەكدارن، لەوەها كەش و هەوایەكدا ناكرێ ئێمەش بۆ بەرگری لە خۆمان چەكدار نەبین. دەوڵەتی كوردی مافی ئەوەی نییە ئازادی چالاكی سیاسی بدات بە هاونەتەوەكانی خۆی، لە حاڵێكدا دەوڵەتانی ئاڵمان و سوئێد و ئەوانی تر ئەو مافەیان پێداوە؟
* قسەكەی تۆ مانای ئەوەیە، كە ئێوە خەباتی چەكداریتان نەكردوە، زەربەتان نەداوە لە سنورەكان، ئەگەر كۆمەڵەی شۆڕشگێڕ و حیزبی دێموكرات كردوویانە، مافی خۆیانە با تۆپباران بكرێن؟ دەتەوێت وابڵێیت؟
– من ناڵێم مافی خۆیانە با تۆپباران بكرێن، چونكە ئەو شوێنانەی تۆپباران كراون، شوێنی خەباتی سیاسی نەبوون، شوێنی خانەوادە، منداڵ، نەخۆش، پیر و بەساڵاچوو بوون، تۆپبارانی حیزبی دێموكراتیان كردوە، قوتابخانە پێوە بوە، ئەگەر سنورەكان توپباران دەكەن، ئەوە شەڕە و دەبێت هەرێمی كوردستان دیفاع بكات لە سەروەری خۆی بكات، ئێمە نین كە ئیدانەی تۆپبارانی هەڵگورد بكەین، حكومەتی هەرێمە دەبێت بڵێت “من خۆم مۆڵەتمداوە بچنە ئەو ناوچەیە، بێزەحمەت سەروەری ئێمە مەشكێنن”.
* لە بۆردومانی سەر بارەگاكانی ئێوە، پرسیاری خەڵك ئەوەیە، كە بۆچی كەمتر بارەگای ئێوە بەركەوتوە؟ پێتانوایە ئەم بۆردومان و پەلامارانە درێژەی دەبێت؟ پێتانوایە هاوشێوەی موجاهیدینی خەڵق، دەیانەوێت لە هەرێمی كوردستان دەرتانپەڕێنن؟
– بەڵگەیەكم نییە و ئاشكرا نییە لام، تا بزانم چۆن بڕیاریانداوە و چ بەرژەوەندییەكیان هەبوە، ڕەنگە تێبینی ئەوەیان كرد بێت، كە شوێنەكەی ئێمە زۆر تێكەڵاوی خەڵكی ئاساییە، بەڵام ئێمە هەمیشە ئامادەین و خۆمان ئامادە كردوە، ئەو ڕۆژەش ئامادە بووین و ئێستاش ئامادەین، تا زەربەمان بەرنەكەوێت و قوربانی نەدەین، چونكە دەزانین دوژمنەكەمان غەدارە، دەزانین دەیانەوێت لاوازمان بكەن، دەیانەوێت ورەی خەڵك بڕوخێنن بە لێدان و لاوازكردنی ئێمە.
سەبارەت بەو پرسیارەش، كە دەیانەوێت هاوشێوەی موجاهیدینی خەڵق دەرمانپەڕێنن، موجاهیدینی خەڵق وەكو ئەوە وابوو كە بە دەرزی كلیپس بە كۆمەڵگەی عێراقەوە لكابن، هیچ ریشەیەكیان لە كۆمەڵگەی عێراقدا نەبوو، بەڵام ئێمە بەشێكین لە نەتەوەیەكی داپڵۆسراوی مافخوراوی سەركوتكراو و هاتووینەتە ئێرە، بۆیە ئەوەی لەگەڵ موجاهیدین كردیان، ناتوانن لەگەڵ ئێمە بیكەن، چونكە ئەگەر حكومەت و دەسەڵاتی ئێرە، ئەو كارە لەگەڵ ئێمە بكات، نەفی هەبوونی خۆی دەكات، ئەوكات ناتوانێت بە عێراق بڵێت “بۆ مووچەم دەبڕی، بۆ سەركوتم دەكەی، بۆ ناوچە دابڕاوەكانم ناگەڕێنیتەوە؟”، ناوچەی دابڕاو بۆ كوردایەتی و مافی كورد نییە؟ لە كاتێكدا لانیكەمی مافی پەنابەری سیاسی و چالاكی سیاسی، بۆ كوردێكی پاڵ دەستی خۆت بە ڕەسمی ناناسیت، بۆیە ئاسان نییە ئەو كارە بكەن، ئەگەر وابكەن، مانای وایە هێڵی سوریان بەزاندوە.
* واتا دووبارەبوونەوەی ئەزمونی موجاهیدینی خەڵق بە كارێكی نامومكین دەزانن؟
– پێموایە نا مومكینە، دەرگای هەموو ماڵەكانی سلێمانی و هەولێر و هەموو شوێنەكانی تر بۆ ئێمە كراوەیە، لەم ماوەیەدا كە ئەو پەلامار و هێرشانە ڕوویانداوە، بە سەدان كەس لەگەڵ هاوڕێكانی ئێمە پەیوەندی گرتوە وتوویانە: نیگەران مەبن، ماڵی ئێمە، ماڵی خۆتانە، كۆماری ئیسلامی ڕایگەیاند كە ئەگەر بارەگاكانی ناو شار نەگوازنەوە، لێیان دەدەین، تەنانەت داوای داخستنی قوتابخانەكانیان كرد، تەنها یەك دراوسێی ئێمە، بۆ تەنها یەكجاریش لەیەك شوێن نەهات بڵێت “نیگەرانم”، كەسیش ماڵی چۆڵ نەكرد، چونكە هەست و سۆزێكی قووڵ هەیە، كە ئێمە بەیەكەوە گرێ دەدات.
با نمونەیەكی ترت بۆ بهێنمەوە، چەند ساڵ لەمەوپێش نزیكەی (40) پەنابەرمان نارد بۆ توركیا، لە شڕناخ پۆلیسی تورك كەشفی كردن و خەریكبوو زیندانیان بكەن، چەند دوكاندارێكی دەوروبەریش زانیبوویان كوردن، لە ماوەی (30) دەقیقەدا یەكە یەكە برانە ماڵەكان و شاردرانەوە، دوای هەفتەیەك بۆ دوو هەفتە یەكە بە یەكە بەڕێكران بۆ توركیا، ئەنكەرە و ئەستەنبوڵ.
ستەمی نەتەوایەتی جۆرێك لە هاوپشتی پێكهێناوە، هەر ئەو پێویستیەیە كە دەمانەوێت كۆنگرەی نەتەوەیی پێكبهێنین، هەر لەبەرئەوەیە بەشێك لە ستراتیژیمان، ستراتیژی نەتەوەییە و هەموو كوردستانی گرتۆتەوە، بۆیە پێموایە بەراوردكردنی موجاهیدین لەگەڵ ئێمە، گونجاو نییە.
* مەبەستت ئەوەیە، ئەوەی ئێوە پشت ئەستورە بە خەڵك؟
– بەڵێ، گومانی تێدا نییە پشت ئەستورە بە خەڵك، بە بڕوای من تا ئەم خولەكەش حكومەتی هەرێمیش هێڵی سوری نەبەزاندوە بەرامبەر ئێمە.
* بۆچی ئاسایش پێتان دەڵێت “زڕگوێز، برادۆست و هەڵگورد چۆڵبكەن”، تەنانەت دێنە سەر بارەگاكانی ناو شار، ئەم فشارانە تاكتیكە؟
– پێیان نەگوتووین چۆڵی بكەن، تەنها كۆمەڵێ رێكاریان دیاریكردوە كە بۆ ئەو بارودۆخە مەعقوڵن و ئێمەش ڕەچاویان دەكەین.
* كەواتە لەو پەلامار و هێرشانەی كرایە سەرتان، كە هاوكاتبوو لەگەڵ خۆپیشاندانەكانی ئێران، تا چەند لە هەڵوێستی حكومەتی هەرێم، یان یەكێتی و پارتی ڕازین وەكو حكومەت و حیزب، لە هەمانكاتدا تا چەند لە هەڵوێستی خەڵك، نوسەران و ڕۆشنبیران ڕازین؟
– چاوەڕوانیمان لە حكومەت و لە رۆشنبیران لەوە زیاتر بوو، رۆشنبيران بەداخەوە بەرامبەر بە كێشەی خۆشیان لە عێراق و لە هەرێم چالاك نیین. بەرامبەر بە كێشەكانی باكور و عێراقیش، جۆرێك لە دوورە پەرێزی و خۆ دوور خستنەوە دەبینین. جگە لەوە بەداخەوە لە هەرێمی كوردستان هێزە ئیسلامیيەكانیش كاريگەری خۆیان هەیە لەسەر كەش و هەوای سیاسی هەرێم. ئەوانیش بەو سەرهەڵدانە لە ئێران و بە دروشمەكانی مورتاح نیین. پێموایە حكومەتی هەرێم لەگەڵ ئەوەش كە وتم: هێڵی سوری نەبەزاندوە بەرامبەر ئێمە، بەڵام دەیتوانی هەم بۆ پاراستنی سەروەری دەسەڵاتی خۆی، هەم بۆ ئەوەی لە دواڕۆژدا لەو هاوسەنگی هێزی ناوچەییەیدا، جێگە و پێگەی باشتری هەبێت، دەبوایە بەهێزتر دەركەوتبایە. كۆماری ئیسلامی زۆر پێویستی بە حكومەتی هەرێمە، لە سنورەكانی هەرێمی كوردستانەوە بوە، كە گەمارۆی ئابوری سەر ئێران كەمبۆتەوە، هێندەی كۆماری ئیسلامی قازانج و دەستكەوتی ئابوری هەیە لە هەرێمی كوردستان، دە یەكی هەرێمی كوردستان سودمەند نابێت لەو قازانج و دەستكەوتە، ئامڕازێكی زۆر بەهێزیان هەیە بۆ ئەوەی تەسلیمی هەموو فشارێكی كۆماری ئیسلامی نەبن.
* هەست بە مەترسی جددی دەكەن، بەرامبەر ئەو فشار و بۆردومانانە، یان هاوشێوەی ئەو فشارانەی كە لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا توركیا دەستی داوەتێ، بۆ نمونە لە ماوەی (2 – 3) ساڵی ڕابردوودا، دەیان سەركردەی پەكەكە لە ڕێگەی درۆنەوە شەهیدبوون، پێتانوایە ئێرانیش لەمەودا دەستی ئاوەڵاتر بێت؟ لە پرسیاری پێشتریش مەبەستم ئەوە بوو، بۆچی توركیا هەموو ڕۆژ لە پێنجوێنەوە بۆردومان دەكات تا زاخۆ، كەس قسە ناكات، بۆچی بۆ ئێران ڕەوا نییە بێت و بۆردومانی كۆمەڵە و دێموكرات بكات؟
– ئاشكرایە نە بۆ توركیا، نە بۆ ئێران ڕەوا نییە، توركیا ئەو تیرۆرانە دەكات، چونكە زۆردارترە، چونكە ئەمریكا ئەو مافەی بۆ سەلماندوە كە لە هەرێمی كودستان تەراتین بكات. سەبارەت بەوەش كە ئێمە لە هەرێمی كوردستان هەست بە مەترسی دەكەین، بەهۆی توانای شاراوەی كۆماری ئیسلامییە بۆ زەربەدان. كۆماری ئیسلامی لەژێر پۆششی كاری بازرگانی و كۆمپانیای جۆراوجۆردا، بە دەیان تیمی تیرۆریستی لە هەرێمی كوردستان چاندوە، هەلومەرجی بۆ ڕەخساوە تا ئەگەر بیەوێت ئەو كارە بكات، بەڵام توركیا بێ پەروا دەیكات، ئێران كە هێشتا سنورێكی ماوە و نەیبەزاندوە، هۆكارەكەی ئەمریكایە، ئەمریكا بەو ئەندازەیەی ڕێگەیداوە بە توركیا لە ئاسمانی كوردستانی عێراقەوە زەربە لە پەكەكە و ئۆپۆزسیۆنی خۆی بدات، بەو ئەندازەیە ئەو ئازادی جوڵانەوەیەی بۆ كۆماری ئیسلامی بە ڕەسمی نەناسیوە و چاوپۆشی لێناكات، لای كۆماری ئیسلامیش ئاشكرایە، لەگەڵ ئەوەش كۆماری ئیسلامی ئاستی خۆی دەزانێت، زەربەیەك دەوەشێنێت و دەردەچێت، چاوەڕێی كاردانەوە دەكات، چەند مانگ ڕادەوەستێت، ئەمریكا كاردانەوەی نەبوو، زەربەیەكی تر دەوەشێنێت، بۆیە جێگە و پێگەی توركیا و كۆماری ئیسلامی لە كوردستان جیاوازی هەیە، لەگەڵ ئەوەش بەهۆی هێزی كۆماندۆ و چاندنی تیمی تیرۆر لێرە لەلایەن كۆماری ئیسلامییەوە، هەمیشە هەست بە مەترسی دەكەین، هەوڵدەدەین هەم بە كۆمەكی خەڵك، هەم بە وشیاری خۆمان، خۆمان بپارێزین.
* ئەو تاكتیك و ڕێگە چارانە چییە، كە بەرامبەر ئەم مەترسییانە دەیگرنەبەر؟ هێزی پێشمەرگەی ئێوە ئامادەیە، بۆ ئەو ئاڵوگۆڕانەی لە ئێران ڕوودەدات، بەهۆی ئەو خۆپیشاندان و ڕاپەڕینە جەماوەریيەوە؟
– پێموایە ئەگەر هەلومەرجی بەشداری هێزی پێشمەرگە و خەباتی چەكداری بێتە گۆڕێ و ببێتە ویستێكی جەماوەری و زەمینەی بۆ خوڵقا بێت، پێویست بەم هێزەی ئێرە ناكات، ئەوە ئەو خەڵكەیە، كە لەوێ لە سەر ڕێنوێنی ئێمە چەك هەڵدەگرێت، بەڵام ئێستا چارەنووسی ئەو سەرهەڵدانە بە بوونی هێزی چەكدارەوە گرێنەدراوە.
نمونەیەكت بۆ دەهێنمەوە، ساڵی (1358) بەرامبەر بە (1979)ی زاینی، كە ڕژێمی شا ڕووخا، هەموو شاری سنە بەدەست ئێمەوە بوو، جەماوەری خەڵك شاریان ڕزگاركرد، ئەمجار پێشمەرگە دروستبوو، نەك ئەوەی پێشمەرگە و هێزێكی چەكدار چوو بێت شاری ڕزگار كرد بێت، شار بە خۆپیشاندان، داگیركردنی پادگان و داگیركردنی بنكەكانی شا ڕزگار بوو، بە هەمانشێوە بۆ ڕزگاری شاری مهاباد و شارەكانی دیكە.
بۆیە ئەوە سیناریۆی دڵخوازی ئێمەیە كە دوپات ببێتەوە، نەك ئەوەی هێزی پێشمەرگە لێرە بچێتەوە بۆ ڕزگاركردنی شارەكان.
* هەست بە مەترسی دەكەن؟
– بێگومان دەبێت خۆمان بپارێزین، بەڵام ئێستا زیاتر دڵخۆشین لەچاو ئەوەی هەست بە مەترسی بكەین، هەرچەندە هەمیشە مەترسی هەیە بۆ كاری تیرۆریستی و پێدادانی موشەك لە دورەوە، ئەگەرچی پێشمەرگایەتی بەو شێوازە كۆنە ناكەین، بەڵام ژیانمان ژیانی پێشمەرگایەتییە، دەبێت خۆمان بۆ هەموو جۆرە ئەگەرێك ئامادە بكەین.
* دەورانێكی زۆرە لە تاراوگە دەژین، بەردەوامیش كە چاوپێكەوتنمان كردوە وتوتە: ئایندەیەكی باش چاوەڕێمانە، ئێران ئاڵوگۆڕ بەخۆیەوە دەبینێ، هێشتا هەر ئەم قسانە دەكەیت، یان بەڵێنی تر دەدەیت، بە پشت بەستن بەو ڕووداوانەی ڕوودەدات، مەبەستم ئەوەیە تابلۆكە بەرچاو ڕوونترە؟
– هاندەری ئێمە بۆ خەبات هەر ئەوەیە، كە خەڵكی كرێكار و زەحمەتكێش هاندەدات، خەڵكی كرێكار و زەحمەتكێش ناچارن خەبات بكەن، خەبات سەربەخۆ لە ئاستی ڕووداوەكاندا بۆیان بژاردە نییە، زەرورەتی چارە هەڵنەگری ژیانیانە. ڕەنگە ئاستی ململانێیەكەی تەنها ئەوە بێت، كە جنێو بدات تا ئەوەی چەك هەڵدەگرێت و مانگرتن دەكات، ناچارە ململانێ بكات، ئەگەر نەیكات ئەوەی هەیەتی لەدەستیدەدات، خەڵكی كرێكار و هەژار و ستەملێكراو ململانێ ناكات بە مەرجی سەركەوتن، بەڵكو ململانێ دەكات لەبەرئەوەی گرنگ و پێویستییە، بۆ ئێمەش بەهەمانشێوەیە، ئاشكرا نییە سەردەكەوین، یان نا؟ ئومێدەواریشم سەربكەوین، بەڵام لەگەڵ ئەوەش دەبێت خەبات بكەین. من هەمیشە وتوومە: كوردستان بەو (43) ساڵ بەرگرییە قوربانی كەمتر داوە لە چاو ئیسفەهان بەرامبەر كۆماری ئیسلامی، چ ئەوانەی لە شەڕدا كوژراون، چ ئەوانەی لە شوێنی تر كوژراون، (7000 تا 8000) ئینسان لە جەڕیانی قەتڵوعامی (1367)ی زیندانەكانی ئێران لە كۆمەڵكوژی مانگی تیر و مورداد دا لەسێدارەدران، (150 بۆ 200) كوردی تێدا نییە، لەبەرئەوە خەڵكی كورد بە بەرگریكردن و شەڕكردنی دەستكەوتی بەدەستهێناوە، ئێستاش لێرە پێشمەرگەی ئێمە پێشمەرگایەتی دەكات، لە تەلەفزیۆنی ئێمە دژ بە كۆماری ئیسلامی قسە دەكات، سبەی دەچێتەوە (24) كاتژمێر ڕایناگرن، چونكە هاوسەنگییەك دروستبوە، ئێمە وامانكردوە ئەو هاوسەنگییە دروست ببێت، كەواتە سەرقاڵی كارێكی ئەرێنین، خەڵك هەست بەوە دەكات، كە ئەو تەشكیلاتە بەو هەموو ساڵەی كە لە تاراوگە بوە، ئێستا لێرە هەبوونی بەسود و گرنگە.
* بەرنامەیەكتان هەیە بۆ كاتی گەڕانەوە؟ دەتانەوێت ئەزمونی ڕۆژئاوای كوردستان دووبارە بكەنەوە، كە دام و دەزگاكان لە شوێنی خۆی مایەوە، هێزێك چوو دەستیگرت بە سەریدا، بارودۆخ ئاسایی دەڕوا، خەڵك و چاودێرانی سیاسی لێی ڕازین، بەڵام بە پێچەوانەوە ئەو ئەزمونەی لە ساڵی (1991) لە باشوری كوردستان ڕوویدا، بوە هۆی تاڵانی، فەوتانی دام و دەزگا و ئەرشیفی، دەتانەوێت كام ئەزمونە دووبارە بكەنەوە، هی ڕۆژئاوا، یان باشور؟
– بێگومان نامانەوێت ئەزمونی باشور دوپات بكەینەوە، بەڵكو دەبێت لە ئەزمون، هەڵە و خەباتەكەی وانە وەربگرین و بەكاریبهێنین، ئەگەر بڕیار بێت، هەموو ئەو هەڵانەی لە پاڵ دەستی خۆمان ڕوویانداوە دوبارەیان بكەینەوە، وەك ئەوە وایە، خەریكی ئاو خەستكردنەوە بوو بین، دەبێت ئەو هەڵانە ڕەچاو بكەین. ئەزمونی رۆژئاواش ئەوەی كە پێوەندی بە دەستكەوتە كۆمەڵایەتیيەكانیانەوەیە بە تایبەت لە بواری بەڕێوەبردنی خۆسەر و ئەنجومەنەكان و لە بواری مافی ژنان و لە بواری بە یەكەوە ژیانی ئاشتیانەی نەتەوە جوراوجۆرەكان دەبێ دەرسیان لێوەربگیرێ.
ئەزمونی باشوریش، دوو وانەمان پێ دەڵێت:
یەكەم: ڕاپەرین گرنگە، ئەگەر هاوسەنگی هێز گۆڕا، دەبێت خەڵك هانبدرێت بۆ ڕاپەرین، ڕاپەڕینی جەماوەری لێرە ڕەوا بوو، كە یەك لە دوای یەك شارەكانی ڕزگاركرد لەژێر دەستی بەعس، دەستكەوتێكی گەورەی كۆمەڵایەتی بوو.
دووهەم: لەباربردنی شۆڕاكان، لەبەرچاو نەگرتنی ئیرادەی خەڵك، پێشێلكردنی دێموكراسی، ئازادی و مافی مرۆڤ، گەندەڵی دارایی و ئیداری، هەمووی دەبێ هۆكارەكانیان بناسین و خۆمانیان لێ دوور بگرین. واتا وانە لە هەردوو خاڵەكە وەردەگرین، بەڵام یەكەم بە ئیجابی، دووهەمیان بە سلبی.
* بە حكومی تەمەنی خۆت، بە حكومی تاوانكارییەكانی كۆماری ئیسلامی، بە حكومی ئاڵوگۆڕ لە هاوكێشە سیاسییەكانی ناوچەكە، پێتوانییە تۆ دەبێت بچینەوە وڵات، شار و ماڵەكەی خۆت، ئەگەر ئاڵوگۆڕێك ڕووبدات؟ مەبەستم ئەوەیە، ئەو هەموو ڕووداوگەلە پێمان ناڵێت “كە دەبێت ئاڵوگۆڕ ڕووبدات”؟
– بێگومان ئەگەر ئاڵوگۆڕ ڕووبدات، دەبێت بچینەوە، سەبارەت بەو ڕووداوگەلەش هێشتا ئەو هاوسەنگییە پێش نەهاتوە، هێشتا دەوڵەت زاڵە، هێشتا جەماوەری خەڵك ئامادە نییە، تا ئەو ڕادەیەی كە بە ڕاپەرینێك شارەكان ئازاد بكات، دەبێت هاوسەنگییەكە بەشێوەیەك بگۆڕێت، كە ئێمە بتوانین جێگەی خۆمان بكەینەوە.
* چاوەڕوانی ئەوەت هەیە، بەیانییەك لە خەو هەستی و هەست بكەیت كۆماری ئیسلامی ئێران تەواو بوە؟
– پێموانییە كۆماری ئیسلامی ئێران لەو دەوڵەتانە بێت، كە وەها بە ئاسانی مەیدان چۆڵ بكات، دامەزراوەترە، لەگەڵ ئەوەش هێزی چەكداری كۆماری ئیسلامی جیاوازی هەیە، یەكە بە یەكەیان بەرژەوەندیان بە مانەوەی كۆماری ئیسلامییەوە بەستراوەتەوە. لە ماوەی ئەو (40) ساڵەدا بەشێكی زۆر لەو هێزانە، جینایەتی وەهایان پێكراوە، ڕێگەیان نییە بڕۆن بۆ هیچ شوێنێك.
* خۆ هەموو سیستمە سیاسییە تۆتالیتارەكان بەهەمانشێوەن، بۆ نموونە عێراق و لیبیا؟
– ڕاستە، بەڵام ئەوەی من دەیبینم، ڕژێمی ئێران هێندەی دەوڵەتی عێراق كارتۆنی نییە، دەوڵەتی (شا)ش بەهەمانشێوە بوو، ناڵێم زۆر دەمێننەوە، بەڵام دەبێت هۆشیار بین کە خەڵك نابەوەخت نەكەونە شەڕی یەكلایی كەرەوە لە كاتێكدا كە هێشتا بە تەواوی بۆی ئامادە نین.
18