شنبه – ۲۵ اسفند – ۱۳۹۷ , 16 – 03 – 2019
حەسەن رەحمان پەناه
٣١ ساڵ له‌وه‌پێش له رۆژێ ١۶ مارسی ١٩٨٨، رق و قینی ئه‌ژدیهای حکومه‌تی به‌عس و دیکتاتۆرە خوێن رێژه‌که‌ی بەغدا رژا به سەر خەلکی دەفەری شارەزوور و شاری هه‌ڵه‌بجه و شارێکیان ژارخوارد کرد. لەم تاوانه گەورە کە دژ به هەموو مروڤایەتیکرا، زیاتر لە ۵هەزار ئینسانی بێدیفاع گیانیان لە دەستدا، ١٠ هەزار کەس بریندار و ژاراوی بوون و ١٢٠ هەزار کەس دیکە ئاوارە و دەربەدەر و ماڵ حاڵی خۆیان جێهێشت . هەروەها ژینگەیەکی بەرین ژارخواردکرا کە تا ئێستا و ساڵها دواتریش ئاسەوارەکانی لە سەر مروڤ ، باڵندە ، درەخت و گیا و تەبیعەت دەمێنێتەوە.
تاوانی ژارخواردکردنی هەڵەبجە لە دڵی تاوان و کارەساتێکی گەورەی دیکە، واتە شەری کۆنەپەرەستانەی ئێران و عێراقدا قەوما . ئەو شەرە کە لە رێکەوتی ۳۱ گلاوێژی ۱۳۵۹ هەتاوی، بەرانبەر به ۲۲ سپتامبری ۱۹۸۰ زاینی به پەلاماری ئەرتشی عێراق بۆ سەر خاکی ئێران و بۆردومانی هەوایی هاوکاتی ١٠فرۆەکەخانەی نیزامی ئەو وڵاتە دەستی پێکرد، به یەکێک لە درێژخاینترین شەرەکانی سەدەی ٢٠ی زاینی باسدەکرێت کە پاش شەری “ویتنام” به دووهەمین شەری درێژماوەی ئەو سەدە ناودەبرێت. به پێی ئامارەکان، ئەو شەرە به قوربانی کردنی زیاتر لە یەک ملیون ئینسان و زەرەر و زیانی ١١٩٠میلیارد دولار بۆ هەر دوو وڵات پاش ٨ سال کۆتایی پێهات.
ئەگەر زۆر بۆ دوور نەگەرێنەوە ، ناکۆکی قوولی دوو دەسەڵاتی زاڵ به سەر ئێران و عێراق بۆ ساڵەکانی دەیی۶٠ و ٧٠ زاینی سەدەی بیست و پشتیوانی مەبەستداری “شا”ی ئێران لە شۆرشی ئەو کاتی کوردستانی عێراق دژ به دەسەڵاتی تازەی بەعس دەگەریتەوە کە لە ساڵی ١٩۶٨ و پاش کودەتای سپی لە “عبدالرحمان عارف” برای “عبدالسلام عارف” دەسەڵاتی ئەم وڵاتەیان بە دەستەوە گرت. “سەدام حۆسین” وەک کەسایەتی کارامەی حزبی بەعس، هەر لە سالی ١٩۵٨ زاینی و رووخانی دەسەڵاتی پاشایەتی لەو وڵاتە، ببوو به کاراکترێکی گرینگ لە حزبی بەعس و خولیایی به دەستەوە گرتنی دەوڵەتی لە سەردابوو که پاش کودەتایی نیزامی سالی ١٩۶٨ به ئاشکرا بەرەو لوتکەی دەسەڵات دەکشا، لە گۆرەپانی سیاسی و پڕئاژاوەی عێراق خۆی نیشاندابوو. گەشی خەباتی خەڵکی کوردستان به تایبەت شەڕی چەکداری لە ساڵەکانی ٧٠ زاینی سەدی بیست ، پشتیوانی بەرینی “شا”ی ئێران لەو خەباتە بۆ مەبەستی دیاریکراوی خۆی و به تایبەت یەک لاکردنەوەی کێشەکانی لەگەڵ ئەو وڵاتە به کارتی کورد لە سەر بەرژەوەندی خۆی، پیری و کەم دەسەڵاتی “ئەحمەد حەسەن البکر” سەرۆک کۆماری ئەو کاتی عێراق، ترسی دەوڵەتی حەسەن البکر لە پەرەسەندنی نازەزایەتی شیعەکان لە جنوبی(باشوری) ئەو وڵاتە، ترازوی هێزی به قازانجی شای ئێران گۆری کە لە ئاکامدا “قەراردادی ئەلجەزایری” به نێوانگیری “هاواری بومیدین” سەرۆک کۆماری ئەوکاتی ئەلجەزایر و شای ئێران و سەدام حۆسین جێگری سەرۆک کۆماری عیراقی لێکەوتەوە. چ حەمەرەزا شا ، شای ئێران و چ باقی بەرپرسانی دەسەڵاتداری ئەو کاتی ئەو وڵاتە، قەراردادی ئەلجەزایریان وەک “سەرکەوتنی نەتەوەیی و دەستکەوتی گەورەی سیاسەتی دەرەوی ئێران” ناو لێدەبرد و به ئاشکرا چکۆڵەکردنەوە و بێرێزیان به دەسەڵاتی سیاسی بەغداد دەکرد.پارەی به لێشاوی نەوت و دەسکەوتی قەراردادی ئەلجەزایر و پشتیوانی بێدرێغی ئەمریکا لە “شا”، ئێرانی بە کردەوە کردبوو به پاسەوانی کەنداوی فارس. بەڵام راپەرینی خەڵکی ئێران و رووخاندنی دەسەڵاتی پاشایەتی لە ئێران، ترازووی هێزی لە ناوچەکە گۆری و بۆشایی دروستکرد. خەڵکی ئێران لە ئاکامی راپەریندا بۆ ماوەیەکی کورتیش بووبێت پشوویکیان وەبەر هات و ئەرتەشی ئەم وڵاتە لاواز بوو. لە زۆر جێگا جەماوەر دەستاین به چەک گەیشت و دەسەڵاتی خۆیان لە هەندێک لە ناوەندکانی کار و شارەکان به تایبەت لە کوردستان دامەزراند.
سەدام حۆسین کە پاش قەراردادی ئەلجەزایەر به کردەوە ببوو به سەرۆک کۆماری عێراق، لە رۆژی ۲۶ گلاوێژی ۱۳۵۹ هەتاوی واتە ۶ی سپتامبری ١٩٨٠ زاینی لە پێش چاوی میدیا و کامێراکانی راگەیاندن قەراردای ئەلجەزایری دڕاند و ۵رۆژ دواتر واتە لە ۳۱ گلاوێژ پەڵاماری بەرینی بۆ سەر خاکی ئێران دەست پێکرد. شەری ئێران و عێراق لە سەر وەها کێشمەکێشێکی نێوان ئێران و عێراق و لە دڵی شەری ساردی دوو بەری “رۆژهەڵات و رۆژئاوا” کە هەر کامیان لایەنێکی ئەو شەرەیان پڕ چەک دەکرد، دەستی پێکرد. دوو دەسەڵاتی خۆێن رێژ و تاوانباری بەعس لە عێراق و کۆماری ئیسلامی لە ئێران ، له‌درێژه‌ی شه‌ڕ و کاولکاری هەشت ساڵەی خۆیاندا هه‌ڵه‌بجه‌یان کرد به‌گۆڕه‌پانی ئه‌و شه‌ڕه و ئەو کارەساتە سامناکەیان تێدا خولقاند که یه‌کێک له‌دزێوترین و پیسترین لاپه‌ڕه‌کانی مێژووی پڕ له‌سه‌رکوت و جه‌نایه‌تی خۆیانیان لە سەدی بیستدا تێدا تۆمار کرد.
کارەساتەکە چۆن قەوما ؟
دواین رۆژه‌کانی مانگی ره‌شه‌مه‌و نزیک بوونه‌وی لە به‌هاری ١٩٨٨ بوو. دێوەزمەی شەر چ لە بەرەکانی شەر و چ لە نیو خەڵکی بی دیفاعی هەر دوو وڵات رۆژانه جەستەی مروڤەکانی دەهاڕی و کاولکاری گەورەی لە شار و گوندەکان جێدەهێشت. ده‌سه‌ڵاتدارانی شه‌ڕخواز له‌به‌غدا و تاران خوێن تێری نه‌کردبوون. ئه‌ژدیهای شه‌ڕ جه‌سته‌ی ئینسانه‌کانی هه‌ڵده‌لووشی. ناڕه‌زایه‌تی ده‌رهه‌ق به‌و شه‌ڕه له‌ئاستی ناوخۆ و ده‌ره‌کی رۆژ به‌رۆژ په‌ره‌ی ده‌ستاندن. هه‌وڵه‌کان له‌ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یی و دیپلۆماتیکدا بۆ کۆتایی شه‌ڕ چڕتر ببونه‌وه. ماندوویه‌تی به‌جه‌سته‌ی زامداری سه‌ربازانی شه‌که‌ت له‌شه‌ڕ له‌هه‌ردوو لا رۆژ به‌رۆژ زیاتر په‌ره‌ی ده‌ستاند. ناسیۆناڵیزمی ره‌گه‌ز په‌ره‌ستی عه‌ره‌ب و فارس به پاڵپشتی ئایینی سوننه و شیعه شاخیان له‌شاخی یه‌ک ئاڵاندبوو و شکست و سه‌ر که‌وتنی هه‌رکامه‌یان له‌به‌ره‌کانی شه‌ڕ، ئه‌وی دیکه‌ی هار و دڕنده‌تر ده‌کرد و تاوان و جه‌نایه‌تی گه‌وره‌تریان ئه‌نجام ده‌دا. هه‌ر چه‌ند به‌کرده‌وه له به‌ره‌کانی شه‌ڕدا بۆن به‌ست دروست ببوو، به‌ڵام تاوانبارانی شه‌ڕ حازر به‌کۆتایی هێنان به‌کوشتاری ئینسانه‌کان نه‌بوون. نه ”خومه‌ینی” و داروده‌سته‌که‌ی توانی به‌وته‌ی خۆیان “رێگای قودس له‌که‌ربه‌لاوه‌ببڕن” و نه‌دیکتاتۆره‌که‌ی به‌غدایش ده‌یتوانی، سه‌رکه‌وتنی “عه‌ره‌ب به‌سه‌ر فارسدا” جێژن بگرێت.
هێزه ئه‌مپریالیسته‌کان که به‌کرده‌وه‌و بۆ فرۆشتنی چه‌ک و چۆل و به‌ره‌و پێش بردنی هێژمۆنی پاوانخوازانه‌ی خۆیان به‌سه‌ر ناوچه‌که‌دا، ئاگری ئه‌و شه‌ڕه‌یان خۆش ده‌کرد، ئه‌وانیش به‌کرده‌وه تووشی نائومێدی و بێ هیوایی هاتبوون. “پان ئیسلامیزم”ی خومه‌ینییان کۆنتڕۆڵ و له”پان عه‌ره‌بیزم”ی سه‌دام ده‌ترساند. هه‌ست به‌کۆتایی شه‌ڕ ده‌کرا، به‌ڵام هه‌ر دوو هه‌وڵیان ده‌دا که له‌به‌ره‌کانی شه‌ڕدا سه‌رکه‌وتنی زیاتر به‌ده‌ست بێنن تا له‌سه‌ر مێزی وتووێژ ئیمتیازی زۆرتر وه‌ر بگرن. سه‌رکه‌وتن به‌بێ کوشتار و خوێن رێژی زۆرتر به‌ده‌ست نه‌ده‌هات.
کۆماری ئیسلامی که‌هه‌ر له‌رۆژه‌کانی پاش هاتنه‌سه‌ر کاری، له‌خه‌ڵکی کوردستان تووڕه‌و دل پڕ له‌قین بوو، زۆری پێ خۆش بوو که‌ئاگری شه‌ڕ له‌گه‌ڵ عێراق له‌به‌ره‌کانی کوردستان گه‌رم راگرێت، به‌ڵام به‌هۆی خه‌بات و مه‌قاومه‌تی جه‌ماوه‌ر و هێزی پێشمه‌رگه‌وه زۆرجار ناکام مابوه‌وه. حیزبی به‌عس و دیکتاتۆره‌جه‌لاده‌که‌یشی که‌دژایه‌تی له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی سته‌م لێکراوی کوردستان به‌شێک له‌ناسنامه‌یان بوو و تا پێش کاره‌ساتی هه‌ڵه‌بجه به‌ده‌یان تاوان و کاره‌ساتی دیکه‌ی دژی مرۆڤایه‌تیان به‌رانبه‌ر به‌م خه‌ڵکه ئه‌نجامدا بوو، له‌وانه به‌ده‌یان نموونه قه‌تڵی عامی شار و گونده‌کانی کوردستان، ئیعدام و تیرۆری رۆژانه له‌شار و شارۆچکه‌کان، به‌کرده‌وه ده‌رهێنانی قه‌رارداده‌شووم و به‌د ناوه‌که‌ی “ئه‌لجه‌زای”ر که له نێوان شای ئێران و سه‌دام حوسێن دا مۆر کرابوو، وێران کردنی چوار هه‌زار گوند و شارۆچکه‌و خۆئاماده‌کردن بۆ پڕۆژه به‌رنامه بۆ داڕێژراوه‌که‌ی ئه‌نفال که‌زیاتر له١٨٠ هه‌زار ئینسانی بێ تاوانیان تێدا بێ سه‌ر و شوێن کرد، نموونه‌گه‌لێک له‌هه‌وڵی سازمان دراو و به‌رنامه‌بۆ داڕێژراوی ده‌وڵه‌تی به‌عس بۆ ژینۆسایدی خه‌ڵکی کوردستان، له‌م وڵاته‌بوو. هه‌ڵه‌بجه یه‌که‌م تاوان و کۆتایی باقی تاوانه‌کانی حیزبی به‌عس و ده‌وڵه‌تی عێراق ده‌رحه‌ق به‌خه‌ڵکی کوردستان نه‌بوو، به‌ڵکوو ئاڵقه‌یه‌ک له‌و زنجیره‌تاوانانه‌بوو که ۵هه‌زار ئینسانی بێ دیفاعی له‌چه‌ند چرکه‌ساتدا تێدا ژه‌هر خوارد و به‌هه‌زارانی دیکه‌یش تێدا زامداری چاره‌هه‌ڵنه‌گر کرد.
پەلامار بۆ سەر هەڵەبجە و خاپوور کردنی شارێک؟
به پێچەوانەی ئەو پروپاگەندانەی کە لە پێناوی بەرژەوەندی دەسەڵاتی فاشیستی زاڵ به سەر ئێراندا دەکرێت، کۆماری ئیسلامی نەک نەجاتدەری خەڵکی کوردستان و هەڵەبجەی به گازی کیمیایی خنکێندراو نەبوو ،بەڵکوو یەکێک لە دوو تاوانباری سەرەکی بۆردمان و قەتڵی عامی ئەو شارەیە. پەڵاماری کۆماری ئیسلامی بۆ سەر شاری هەڵەبجە به هاوکاری و چاوساخی هێزەکانی “بەرەی کوردستانی” و میلیشیا شیعەکانی “لیوای بەدر” کە دەست پەروەردەی سپای پاسدارانی ئێران بوون لە سێ قۆڵەوە بۆ سەر هەڵەبجە ئەنجامدرا. لە رۆژەکانی ١٣ و ١۴ و ١۵ مانگی مارس، شاری هەڵەبجە و دەورووبەری به خەستی لە لایەن سپای پاسدانی ئێرانەوە تۆپباران دەکرێت. دەیان کەس لە خەڵکی بێدیفاعی شار گیانیان لە دەست دەدەن و بریندار دەبن. هێزەکانی سپای پاسدارن و بەرەی کوردستانی، پەڵاماری خۆیان لە شاخەکانی “سورێن، ئەحمەدئاوا، سازان و شمێران، بۆ سەر شاری هەڵەبجە دەست پێدەکەن. رۆژی ١۵مانگ پاسدارانی ئێران داخڵی شاری هەڵەبجە دەبن. هەر ئەو رۆژە دەست دەکەن به تاڵان و برۆی ئیدارە دەوڵەتی و گشتیەکان و به لۆری و ماشینی بارهەڵگەر کەلوپەڵەکان ئاودیوی ئێران دەکەن. خستەخانەی گشتی شار، کتێبخانەی گشتی، معمەل و کارگەکان و تەنانەت عەموودی کارەبای شار لە دزی و تاڵانی سپای پاسداران ، سپاس بەدر و دواتر بەشێک لە بەرپرسانی بەرەی کوردستانی مەحفوز نابن و هەموو تاڵان دەکرێن و رەحم به ماڵ و سەروەت و سامانی خەڵکی لێقەوماو و ستملێکراوی هەڵەبجەیش ناکرێت و ئەوانیش تاڵان دەکەن. هێزەکانی ئەرتەشی عێراق کە مەقاومەتیان پێناکرێت بەرەو “پردی زەڵم” و به نیازی دەربازبوون بەرەو سەیدسادق پاشەکەشە دەکەن. بەڵام چەندین واحدی سپای پاسدارن، سپای بەدر و بەرەی کوردستانی کە چاوساخی ئەوان بووەن، پێشتر پردی زەڵم دەتەقێنەوە و رێگای پاشەکشە لە هێزە عێراقیەکان دەبەستن. ئەرتەشی عێراق لە نێوان شەر و تەسلیم بووندا ، تەسلیم بوون هەڵدەبژێرن و ئەوەی کە به زیندوو ماونەتەوە تەسلیم دەبن.
په‌لاماری ئه‌رته‌ش و سپاى پاسدارانی ئێران به هاوکاری”سپای بەدر” و هەر وەها “هێزه کانی به ره ی کوردستانی ” ، بیانووی دایه‌ده‌ست سه‌رانی تاوانباری حیزب و ده‌وڵه‌تی به‌عس تا له‌وپه‌ڕی دڵڕه‌قیدا تۆڵه‌ی شکست و ناکامی خۆیان له‌خه‌ڵکی ئازار چێشتووی هه‌ڵه‌بجه بکه‌نه‌وه. رۆژی ١۶ی مانگی مارسی ١٩٨٨ فڕۆکه‌‌شه‌ڕکه‌ره‌کانی ئه‌رته‌شی عێراق بۆمب و ته‌قه‌مه‌نی ژه‌هراوییان له‌فڕۆکه‌‌خانه‌ی که‌رکوک و شوێنه‌کانی دیکه هه‌ڵگرت و به‌ره‌و هه‌ڵه‌بجه فڕین و ئەم شارەیان مەسمووم و شەڵاڵی خۆێنکرد و ۵ هه‌زار ئینسانی بێ دیفاع به‌تاک و به‌کۆمه‌ڵ بوون به‌قوربانی دوو تاقمی نه‌خۆشی رۆحی و سادیسم و جنوونی ده‌سه‌ڵات له‌تاران و به‌غدا، ١٠هەزار کەس بریندار و ١٢٠ هەزار کەسیش ئاوارە و بێ خانه و لانە بوو. لە بەرانبەر بەم جنایەتەدا ویژدانی ده‌سه‌ڵاتدارانی زاڵ به‌سه‌ر دنیادا به‌وپه‌ری بێ ته‌فاوه‌تی و بێ ئه‌خلاقییه‌وه‌چاویان له‌م تراژدیا ئینسانییه نوقاند.
کاتی بومبارانی شیمیای شاری هەڵەبجە “دوناڵدرامسفێڵد” کە لە سەردەمی سەرۆک کۆماری “بوش”ی باوک بوو به وەزیری بەرگەری ئەمریکا و شەری یەکەمی کەنداوی رێبەرایەتی دەکرد ، بۆ بەستنی قەراردادی نەوەت لە گەڵ رەژیمی فاشیستی بەعس لە بەغداد بوو. کاتێک سەبارەت به خنکانی ۵هه‌زاران مروڤی بێدیفاعی هەڵەبجە به چەکی کیمیایی پرسیاریان لێکرد “بۆنی خۆشی نەوتی هەرزان” وەها سەرمەستی کردبوو کە بۆنی گازی کیمیایی رژاو به سەر شاری هەڵەبجەی هەست پێنکرد و لەو پەری بێشەرمیدا حاشای لەوەها رووداوێک کرد. ئەڵبەتە ئەوە یەکەم جار نەبوو کە زلهێزە دەسەڵاتدارەکان بۆ فرۆشتی چەک و چۆڵ و کەرستەی شەڕ به فاشیستەکانی زاڵ به سەر ئێران و عێراق دا لە سەردەمی شەری هەشت سالەی ئەو دوو دەوڵەتە، ئینکاری جەنایەتی بەکار هێنانی چەکی کیمیایان دەکرد. لە بۆردمانی شیمیایی شاری سەردەشت لە کوردستانی ئێران لە رۆژی ٧ی پووشپەری ١٣۶۶هەتاوی بەرانبەربه ١٧ژوئیەی ١٩٨٧زاینی کە لە لایەن فروکە شەڕکەرەکانی ئەرتەشی عێراقەوە رویدا و ١١٠کەس لە خەڵکی بێدیفاعی ئەو شارە گیانیان لە دەستدا و زیاتر لە ٨هەزار کەسی دیکە مەسمووم و بەرکەوتەی ئەو گازە بوون، و لە کاتێکدا فایلی ئەو جەنایتە چووە ” شورای ئەمنیەتی نەتەوە یەکگرتووکان” بۆ لێکۆڵینەوە و مەحکوومکردن، دەوڵەتی ئەمریکا به بەکارهێنانی بریاری “وتو” ، بەری مەحکوومکردن و به تاوانبار ناساندنی رەژیمی فاشیستی بەعسی عێراقی گرت.
بۆمبارانی شیمیایی هه‌ڵه‌بجه، ئه‌مڕۆ ناوی ئه‌و شاره‌ی له‌گه‌ڵ ناوی شاره‌کانی ناکازاکی و هیرۆشیما که‌به‌بۆمبی ئه‌تۆمی ئه‌مریکا له‌پاش شه‌ڕی دووهه‌می جیهانی خاپوور کران، برده‌نێو مێژووی تاوان و جینایه‌ته‌کانی سیسته‌می دژی به‌شه‌ری سه‌رمایه‌داری لە سەدەی بیستەمدا.
ئه‌مڕۆ له‌کاتێکدا پاش ٣١ ساڵ یادی قوربانیانی دڵته‌زێنی هه‌ڵه‌بجه رێز لێده‌گرین و سه‌ری رێز و نه‌وازش بۆ ئه‌و ۵ هه‌زار مرۆڤه بێ تاوان داده‌نه‌وێنین، که ته‌بلیغاتێکی درۆیینه‌و بێ شه‌رمانه له‌لایه‌ن کۆماری ئیسلامییه‌وه وه‌ک نه‌جات ده‌ری خه‌ڵکی هه‌ڵه‌بجه له کاتی بۆمبارانی شیمایی ئه‌م ناوچه‌یه له‌و رۆژه‌وه تا ئێستا به‌به‌رده‌وامی ده‌رخواردی جه‌ماوه‌ر دراوه‌و ده‌درێت. حه‌ق وایه هه‌موو ئینسانێکی ئازادیخواز و بێزار له‌سته‌م و کوشتار ئه‌و راستییه بزانێت که کۆماری ئیسلامی ئێران نه‌ک نه‌جاتده‌ری خه‌ڵکی سته‌ملێکراوی هه‌ڵه‌بجه‌‌نه‌بوون، به‌ڵکوو یه‌کێک له‌تاوانبارانی سه‌ره‌کی ئه‌و تراژدییه ئینسانییه بوو که له‌و ناوچه‌یه‌روویدا. ده‌ستی کۆماری ئیسلامیش وه‌ک ده‌ستی کاربه‌ده‌ستان و به‌ڕێوه‌به‌رانی ده‌وڵه‌ت و حیزبی فاشیستی به‌عس به‌خوێنی ۵هەزار مروڤی بێدیفاعی هەڵەبجە سورە. کۆماری ئیسلامی هەرئەوکات و چ پێشتریش گەرای رەوتێکی کۆنەپەرەست و ئیسلامی لە ناوچەکە چاند کە لەو کاتەوە تا ئێستا و ئەمرۆیشی لەگەڵ بێت لە هەموو عێراق دا به بەرفراوانی جەماوەری خەلکی ئەم وڵاتە به دستیەوە دەنالێنن و ئەو وڵاتەی شەڵاڵی خۆێن کردووە.
کارەساتی هەڵەبجە و تێدا چوونی گوردانی شوانی کۆمەڵە؟ کاره‌ساتی هه‌ڵه‌بجه له‌هه‌مان کاتدا بۆ کۆمه‌ڵه(رێکخراوی کوردستانی حزبی کۆمۆنیستی ئێران)یش رووداوێکی دڵته‌زێن و گورچکبڕ بوو. له‌و رووداوه‌دا ٦٨ کادر و پێشمه‌رگه‌و تێکۆشه‌ری ماندوویی نه‌ناسی ناو ریزه‌کانی کۆمه‌ڵه‌و حیزبی کۆمۆنیستی ئێران له‌گوردانی شوان، که‌وتنه‌ناو مه‌یدانی شه‌ڕ و خوێنیان تێکه‌ڵ به‌خوێنی ۵ هه‌زار مرۆڤی بێ دیفاعی شاری هه‌ڵه‌بجه‌‌و ده‌ڤه‌ری شاره‌زوور بوو.
به‌درێژایی ئه‌و ساڵانەی کە کۆمه‌ڵه لە کوردستانی بەشی عێراق جێگیربووە ، هاوبه‌شی ژیان و هاوبه‌شی خه‌بات و تێکۆشانی خه‌ڵکی سته‌ملێکراوی ئەم بەشەی کوردستان بووه‌و له‌ره‌نج و ئاواره‌یی و ده‌ربه‌ده‌رییه‌کانیاندا شه‌ریک بوو و هه‌وڵی ده‌دا چی له‌توانایدا هه‌یه له ئازاره‌کانیان که‌م بکاته‌وه، ئه‌گه‌رچی هه‌میشه به قیمه‌تێکی گرانیش بۆی ته‌واو ده‌بوو. به‌ڵام کۆمه‌ڵه له‌په‌یڕه‌و کردنی ئه‌م سیاسه‌ته‌ی خۆیدا هه‌رگیز کۆڵی نه‌ده‌دا و سه‌ربه‌رزی پاراستنی قازانج و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خه‌ڵکی سته‌ملێکراوی له‌دوو به‌شی کوردستان له‌مێژووی خۆیدا تۆمار کرد. گوردانی شوانی کۆمەڵە کە لە ئاوایی “بیارە” جێگیر بوون، به هەستکردن به جموجووڵی هێزەکانی کۆماری ئیسلامی خۆیان بۆ پاشکەشە ئامادەدەکەن. ئەوان دوو رۆژ پێشتر بەرەو دەوروبەری هەڵەبجە و به نیازی پەرینەوە لە پڕدی”زەڵم” کە بەرەو سەیدسادق بێن ، رێدەکەوەن. بەڵام لەگەڵ ئاگادار بوون لە تەقینەوەی ئەو پردە، رێگای خۆیان بەرەو ئاوایی “گورگەچیا” و چۆمی سیروان دەگۆڕن. رۆژی ١۶مانگ بەر گازی شیمیای رەژاو به سەر شاری هەڵەبجە دەکەون. رۆژی ١٧مانگ لە نەزیک ئاوایی “گورگەچیا” و
لە کەنار چۆمی سیروان تووشی شەرێکی دەستەویەخە لەگەڵ بکرێگیراوانی سپاسی پاسداران و سپای بدری عێراق دەبن. گوردانی شوان کە مسموم و شەکەت بوون ، قارەمانانه و وەک پیشەی هەمیشەیان لە سەرکوتگەرانی ئیسلامی وەدەست دێن و دەیان کەسیان لێدەکوژن و بریندار دەکەن. ئەم قارەمانە سەربەرزانه کە به سەدان جار لە مەیدانەکانی شەر، هێزی کۆماری ئیسلامییان کەنەفت و زلیل کردبوو ، به هۆی مسمومیت، بڕستیان لێدبڕێت و ١٢ کەسیان به مسموومیەتی توند ئەسیر و هاورێانی دیکەمان گیانیان بخت دەکەن. یارمەتی تیمی پشتیوان بۆ نەجاتی ئەوان کە به بەڵەم (قایق) هەوڵی نەجاتی ئەو هاورێیانەیان دەدا به ئاکام ناگات و چەند هاورێیشمان لەو هەوڵەدا گیان بەخت دەکەن. پاش ئەوەی کە هێزەکانی کۆماری ئیسلامی دەستیان به جنازەکان و ئەسیرەکان رادەگات و هەواڵەکە به تاران و ناوەندەکانی دەسەڵات رادەگەیەنن ، عەلی خامنەای رێبەری ئێستای کۆماری ئیسلامی کە ئەو کات سەرۆک کۆمار بوو، لە نوێژی هەینی تاران تێداچوونی گوردانی شوانی کۆمەڵەی وەک سەرکەوتنی گەورە به ئومەتی حزبواللە مژدە دا. شایانی باسە کە هێزەکانی بەرەی کوردستانی کە هاوکاری کۆماری ئیسلامی لە پەلکێشکردنی ئەوان بۆ شەڕی هەڵەبجە و دفەری شارەزوور بوون و ئاگاداری هێزەکەی کۆمەڵە لە ناوچەکە بوون ، کەمترین یارمەتی و به ئاگا هێنانەوەیان به هاوریانی ئێمە نەدا. ئەمە لە حالێکدا بوو کە هێزیکی حزبی دیمۆکراتی کوردستانی ئێران کە لە نەزیک هێزەکانی کۆمەڵە بوون و ژمارەیشیان گەلێک زیاتر لە هێزەکانی ئێمه بوون، ئاگادارکرانەوە و به هاوکاری بەرەی کوردستانی بەرەوە ناوخۆی ئێران رۆیشتن و لەو کارەساتە بە خۆشیەوە به بێ زیان نەجاتیان بوو. ئه‌مڕۆ له‌کاتێکدا یادی قوربانیانی کیمیابارانی شاری هه‌ڵه‌بجه‌‌و گوردانی شوانى کۆمه‌له، رێز لێده‌گرین، که‌ده‌وڵه‌تی زاڵم و فاشیستی به‌عس له‌ده‌سه‌ڵات نه‌ماوه، بەڵام عێراق بووە به میدانی رمبازێنی رەقیبەکەی ،واتە کۆماری ئیسلامی و جنایتکارانی وەک قاسمی سلیمانی و سپای پاسداران. هەر وەها لە سەر زەمینەکانی ئەستبداد و فاشیزمی بەعسی رووخاو، تاقم و داروودەستەی تروریست و تاوانباری وەک “داعش”و باقی گروپە ئیسلامی و جنایتکارەکانی دیکە سەریان هەڵدا و ساڵهایە ئارامی و ئوقرەیان لە خەڵکی ئەو وڵاتە و ناوچەکە ساندەوە.
خەڵکی عێراق نەک هەر شایستەی ئەو تاقم و گرۆپه تاوانبار و مافیایە نین کە بەسەریاندا دەسەڵاتدارن، نەک شایستەی داگیرکردنی وڵات و ماڵ و حالیان به دەست ئیمپریالیستەکان و تاقمە تروریست و ئیسلامیەکان نین ، بەلکوو لایەق و شایستەی دەسەلاتێکی جەماوەری و خۆبەریوەبەر و هەڵقوڵاوی خەبات و فداکاری خۆیانن کە سالهایە گیانبازی بۆدەکەن. دەسەڵاتێک کە کۆتایی به شەر ، تروریسم، کوشتار و داگیرکەری ، هاوکات لەگەڵ رێزنان لە گیانبختکردوانی یەکەم هەنگاوەکانی وەها دەسەڵات و جەماوەرێک بێت.
لە ساڵوەگەری کارەساتی دژی مروڤانەی هەڵەبجه، و گیانبختکردنی هاوریانی گوردانی شوانی کۆمەڵه ، سەری رێز و نوازش بۆ هەموویان و بنەماڵە کانیان دادەنەوێنین و بەڵێن دەدەین تا بە دێهاتنی هەموو ئامانجەکانیان ، تا کۆتایی بە شەر، ترور ، خۆێنریژی و سەرکوتگەری، هاوشان لەگەڵ جەماوەری نارازی و ئازادیخواز بۆ به دەستهێنانی هەموو مافە رەواکانی خەڵکی ستملێکراوی کوردستان، ئێران و ناوچەکە ، لە پێشەوەی خەبات و نارەزایەتی ئەوان بێن و تێکۆشەری وەدیهاتنی هەموو مافە ئینسانیەکاناین بین .
سڵاو و دروود بۆ گیانی پاکی ۵ هەزار مروفی بیدیفاعی بمبارانی شیمیایی هەڵەبجه .
سڵاو و دروود بۆ یادی ئازیزی گیانبختکردووی کۆمەڵه لە گوردانی شوان کە خۆێنیان تێکەڵ به خۆێنی خەڵکی شاری هەڵەبجه بوو .
١۶مارس ٢٠١٩