فریوكاری خومەینی و شاردنەوەی ئامانجەكانی لە رای گشتی، دەرفەتی ئەوەی پێبەخشی كە خۆی بۆ سەركوت كردنی نەهایی شۆڕش ئامادە بكات. سازكردنی چەندین بەرنامە و رووداوی درۆینە و بێ بنەما بە مەبەستی سەرقاڵكردن و ورووژاندنی هەستی جەماوەر، كە نموونەی هەرەبەرچاویان، داگیر كردنی باڵوێزخانەی ئا‌مریكا لە تاران و بە بارمتە گرتنی ٤٤٤ رۆژەی دیپلۆماتەكان و وتنەوەی دروشمی دژی ئا‌مریكایی، كە بە مەبەستی ئامادەكردنی كەش و هەوای سیاسی كۆمەلگا بۆسەركوتكردنی دڕندانەی تێكۆشەرانی واقیعی دژە ئیمپریالیست دارێژرا بوو، شانۆی پاڵپشتی موستەزعەفان و پشت كردن لە ماڵی دونیا، دروست كردنی وەهم سەبارەت بە دابەشكردنی دادوەرانەی سەروەت و سامان لای جەماوەری هەژار، پێشوازی كردن لە شەڕی عێراق بە مەبەستی ئامادە راِگرتنی كۆمەڵگا و هەوڵدانی بەردەوام بۆ هێرش كردنە سەر زانكۆكان و داخستنیان بە بیانووی شۆڕشی فەرهەنگی، نموونەگەلێكن لەو فریوكاریانەی خومەینی كە لە پیناوی ستراتیژی دامركاندنەوەی ئاگری شۆڕش بەڕێوە دەبران. بەم شێوەیە خومەینی دەرفەتی ئەوەی بەدەستهێنا تا بە بەردەوامی گورزی خۆی ئاراستەی شۆڕشی تازە سەرهەڵداوی ئێران بكات.
كۆماری ئیسلامی شۆڕشی ئێرانی لە گشت بوارە كۆمەڵایەتییەكاندا تووشی شكست كرد. لە بزووتنەوەی كریكاریە وە بگرە تا بزووتنەوەی ژنان و خوێندكاران و بزووتنەوەی كوردستان، واتە گشت ئەو بزووتنەوانەی كە لە رووخاندنی رژیمی شادا رۆڵی سەرەكییان بوو، یەك لە دوای یەك كەوتنە بەر هێرشی بەرنامەبۆداڕێژراو و دڕندانەی رژیمی تازە بەدەسەڵات گەیشتووی ئیسلامی. تەنها لە گۆڕەپانی بزووتنەوەی كوردستاندا بوو كە خۆڕاگری درێژخایەن بوو و تا ئێستاش هەر درێژەی هەیە. كۆمەڵگای ئێران تا ساڵەكانی سەرەتای دەیەی شەست، هەر لە جۆش و خرۆشدا بوو و شۆڕش بە شێوەی بەربەرەكانێی هەمەلایەنە لە دژایەتی كردنی رەوتی ئیسلامیدا خۆی دەنواند.
پرسیار ئەوەیە كە رژێمی ئیسلامی چۆن توانی شۆڕش سەركوت بكات؟ وەڵامی ئەم پرسیارە پێوەندی بە گۆڕانی هاوسەنگی هێزی شۆڕش و دژە شۆڕش، پاش راپەڕینی رێبەندانی ٥٧ وە هەیە. لە سەرلەبەیانی ٢٢ی بەهمەن بەم لاوە، لە لایەكەوە رەوتی ئیسلامی ریزەكانی خۆی رێكخست و پتەوتری كرد و بە خێرایی ئەو دامودەزگا دەوڵەتییانەی كە لە ئاكامی راپەڕینی جەماوەری زیانییان پێگەیشتبوو ساخ و نۆژن كردەوە و گەشەی پێدان و ئامادەتر و رێك و پێك تر لە رژیمی شا دژ بە شۆڕش بەكاری هێنان.
لە لایەكی ترەوە پەرەسەندنی شۆڕش لە بواری كۆمەڵایەتییدا بەرەو لاواز بوونەوە دەچوو. “حیزب” یان “بەرەیەكی” بەهێزی سۆسیالیستی و جەماوەری لە گۆڕەپانی سیاسی ئێراندا بوونی نەبوو. رێكخراوەیەكی سەرتاسەری و گشتگیری كرێكاری بوونی نەبوو و باڵی راستی هێزە سیاسییەكان، واتە بورژوازی لیبراڵ، سەلاحیەتی مێژوویی، كۆمەڵایەتی و سیاسی پێویستی بۆ بوون بە بەدیلێك لە بەرانبەر رەوتی ئیسلامیدا، تێدا نەمابوو.
بێگومان نكۆڵی لە هەڵەكانی رۆشنبیران و هێزە سیاسییەكان ناكرێت و پێویستە لە شوێنی خۆیدا پێداچوونەوەی زۆرتری بۆ بكرێت. ئەوەی كە حیزبی توودە و سازمانی ئەكسەرییەت بوون بە ماستاوچی كۆماری ئیسلامی و بەم بۆنەوە لە مێژووی سیاسی ئێراندا بەدناوی هەتاهەتاییان بۆ خۆیان تۆمار كرد. ئەوەیكە حیزبی رەنجبەران وەك رێبەرانی نەتەوەیی و دژەئیمپریالیزم سەیری خومەینی و “بەنی سەدر”ی دەكرد و تا ئێستاش گورزی درەنگ تێگەیشتنی خۆی بەردەكەوێت. ئەوەیكە لیبراڵەكانی بەرەی نەتەوەیی واتە (جبهەملی) بە پاشماوەخۆری حكومەتی ئیسلامی، بە وتەی مێهدی بازرگان بە ( ژیانی لاوازی خائینانە) رازی بوون و بەرەومەرگی سیاسی خۆیان هەنگاویان هەڵگرت. هەڵبەت بەداخەوە گشت ئەمانە دیاردەگەلێكی واقیعی بوون و لە ئاستی خۆیاندا زەرەر و زیانیان ئاراستەی شۆڕشی ئێران كرد. بەڵام بە تائكید نابێ هۆكارە بنەڕەتییەكانی شكست هێنانی شۆڕشی ئێران لە كردار و وتاری ئەم هێز و رۆشنبیرانەدا دەستەبەر بكەین. بۆچوونی دواكەوتوانەی ئالی ئەحمەد و شەریعەتی و كەسانی وەك ئەوان، پێشتر ئەركی خۆیان بۆ رازاندنەوەی سیمای خومەینی و رەوتە ئیسلامییەكەی، بە باشترین شێوە ئەنجام دابوو. كاری سەركوت كردن و پاشەكشە پێكردنی شۆڕش، لەم قسانە ترازابوو. دەزگای تازەی سەركوت، وەڕێكەوتبوو و گەیشتبووە قۆناغێك كە تەنانەت مەجالی هەڵەكردنیشی بە رۆشنبیرەكان نەدەدا. رژبمی ئیسلامی نەتەنیا هێز و هەڵسووڕاوانی سیاسی بەڵكو بە تەواوەتی، بوونی بزووتنەوە پێشكەوتنخوازە كۆمەڵایەتییەكانی كردبوە ئامانج. بە ناوی (نێعمەتی ئیلاهی)یەوە بە مەبەستی میلیتاریزە كردنی كۆمەڵگای ئێران پێشوازی لە شەڕی عێراق كرد. نەتەنیا ئەنجومەنە كرێكارییەكانی لەناو برد، بەڵكو كارگەكانی داخست و كرێكارەكانی رەوانەی گۆڕەپانی شەڕ كرد.
لە ئیسفەهان و بەندەر ئەنزەلی و تاران و شوێنەكانی تر، كرێكارە بێكارە ناڕازییەكانیان دایە بەر دەستڕژی گوللە. نەتەنیا نوێنەرایەتی هێزە سیاسیەكانیان لە زانستگەكان كۆكردەوه، بەڵكو زانستگەكانیان داخست و ئەساسی بزووتنەوەی خوێندكارییان سڕییەوە. هێرشی سەربازییان كردە سەر كوردستان و توركمەن سەحرا و لە ناوچەكانی تر بە هەزاران كەسیان لە شەقامەكان دەستبەسەر و لە زیندانەكاندا ئەشكەنجە و ئێعدامیان كردن. لەو باروودۆخەدا، تەنانەت ئەگەر ئەو هێزە سیاسیە نەیارانەی كە هێرشیان كرابووە سەر، عەقڵیەتی ئەوەیان تێدا بوایە كە پاشەكشەیەكی تێگەیشتوانە ئەنجام بدەن، دەیانتوانی رێژەی لەناوچوونی هێزەكانیان كەمتر بكەنەوە. بەڵام بەداخەوە لە توانایی شیكردنەوە و تێگەیشتن لەو گۆڕانكارییەی كە لە ئارادا بوو بێبەهرە بوون. ئەمە لە حاڵێكدا بوو كە (شۆڕش) رێگەی شكستی دەپێوا و لە ژێر گورزی بەردەوامی (دژە شۆرشی ئیسلامی) دا دوایین هەناسەكانی دەكێشا.
زۆربەی ئەو كەسانەی كە نەیاندەویست باوەڕ بە شكست هێنانی شۆڕش بكەن، لەو رۆژانەدا بەو پەڕی نائۆمیدییەوە سەریان بە دیواردا دەكوتا و ئەمڕۆش وێڕای سەرزەنشتی راِبردووی خۆیان، بە بێ ئینسافییەوە هەڵەكانیان دەخەنە ئەستۆی گشت كۆمەڵگا و تۆوی بێ ئۆمێدی سەبارەت بە شۆڕشی داهاتوو لە مێشكی خەڵكدا دەچێنن. كەواتە نابێ رووداوگەلێكی ئەوەندە گەورە و هەمەلایەنە تا ئاستی هەڵە بچووكەكانی ئەم و ئەو دابەزێنین.
با وەڵامی ئەم پرسیارە كە بۆچی ئیسلامگەراكان توانیان شكست بە شۆڕشی ١٣٥٧ بهێنن، بەم شێوەیە كورت بكەینەوە: چونكە ڕه‌وتی ئیسلامی توانایی مادی و رێكخستنی تەواوی بۆ تێكشكاندنی شۆڕش بەدەست هێنابوو و ئه‌و تواناییه‌ی بەو پەڕی بێ به‌زه‌ییانه بەكار هێنا.